Naotexnologiyaga kirish

3-bob.Nanotexnologiyaning  rivojlanish tarixi 

 

  

Nanotexnologiyaning tarixini  o’rganish materiallar olishdagi asosiy  an’analar va 

yo’nalishlarni aniqlash uchun zarur. Nanotexnoligiya  tarixini qadimdan  ma’lum  bo’lgan 

materiallardan  va tabiiy jarayonlardan boshlab va  ularga yangi  tushunchalarni qo’llab 

o’rganish  lozim.  

 

Ravshanki, hahostrukturalar Erda  hali  hayot  paydo  bo’lmasdan avval  mavjud 

bo’lganlar.  Tabiatdagi    juda    ko’p    hodisalarda  nanostrukturalar  qatnashadilar.  Kosmik  

fazoda,    havoda  va  suvda  turli    tarkibdagi    va  tuzilishdagi  hanozarrachalar  mavjud. 

Geologik    jarayonlar  ham  nanometr  masshtabdagi  ob’ektlarning  paydo    bo’lishi    va 

emirilishi  bilan    sodir    bo’ladilar.  Biroq    ta’kidlash    joizki,    bu    nanostrukturalarning  

shakllanishi  atomlaring    xossalari  va  tashqi  sharoitlar  bilan    aniqlanadigan  o’z-o’zicha 

jarayondir.  Nanoo’bektlar    qatnashadigan  hodisalarni  tadqiq    etish  nanotexnologiyalar  

uchun  nazariy    materiallar    berishdan    tashqari,  sayoralarning  paydo  bo’lish 

---

32 

 

mexanizmlari,  geoximik, meteorologik,  fizik-kimyoviy jarayonlar haqidagi  tasavvurlarni 

sezilarli darajada rivojlantiradi. 

 

Erda  hayotning    paydo    bo’lishi,  tabiat    tomonidan    bu  hayotni  ta’minlash  va 

rivojlantirish    uchun    nanostrukturalarni  maqsadga    muvofiq  biosintezlashni  

o’zlashitirishining  birinchi bosqichi bo’ldi. Haqiqatan  ham, ixtiyoriy  biologik hujayra 

o’zida  nanomasshtabdagi  membranalar  (5-10  nm),  ribosomalar  (30  nm),  oqsillar  (4x76 

nm), DNK (diametri 2 nm), mikroquvurchalar (diametri 30 nm)  kabi elementlarga egaki, 

shular tufayli hujayra mavjud. 

 

Undan  tashqari,  tabiat  nanokompozitsiyali  strukturalangan  materiallardan    keng  

foydalanadi.    Misollarga  qaraylik;  dengiz  mollyuskasi  bo’rning  nanozarrachalarini  bir-

biriga  maxsus  oqsillar  va  uglevodlarning    aralashmasi  bilan  yopishtirib,    nihoyatda  

mustahkam  chig’anog’ini  (rakovinasini)  o’stiradi.  Suyak  to’qimasining  har    bir  tolasi 

oqsil (konxialin) bilan o’rab olingan juda mayda, cho’zilgan (100 nm. gacha), apatitning 

prizmasimon  kristallaridan  iborat.  Dentin    va  inson    organizmidagi    eng    mustahkam 

biologik  to’qima  –  tishlarning  emali      oqsil  moddasiga  botirilgan  apatit  kristallaridan  

tashkil  topgan(3.1-rasm). 

 

1.1-rasm. Tish emalining tuzilishi (D. Travis modeli): 

1-organik  qatlam, 2- apatitning anizotrop nanokristallari  

 

 

Emal  nihoyatda  mayda  (4-5  mkm)    prizmalardan    tashkil    topgan    bo’lib,  o’z  

navbatida  ular  organik  modda  (1)    va  apatitning  yassilangan  kristallari  (2)  bilan 

birikkanlar. 

 

Tabiatning  “yutuqlarini”  amalda  foydalanish  uchun    tadqiq  etish  zamonaviy  

nanofanda  nihoyatda  muhim  yo’nalish    hisoblanadi.  Eng    jadal  rivojlanishga 

bionanotexnologiya  erishishi  ravshan  bo’lib  qoldi,  u  hozirdayoq  kasalliklar 

diagnostikasida,  biomimetik  materiallar    olishda  va  boimimikriyaning  printsiplaridan 

materialshunoslikda foydalanishda lol qoldiruvchi natijalar bermoqda. 

 

Inson  birinchi  bor  qachon    nanoo’lchamli  materiallarning  afzalligidan 

foydalanishni  boshlagani  aniq    ma’lum    emas.  Tarkibida  oltinning  nanozarrachalari 

---

33 

 

bo’lgan      rubinli-qizil  shishalarni  Qadimgi  Misrdayoq  (eramizdan  1500y.  avval) 

olishganlari haqida ma’lumotlar mavjud.   

 (Rubin  shihsasining    rangi    oltinni