Namoyish qiluvchi dasturlarda pedagogik dasturiy vositalar

Namoyish qiluvchi dasturlarda pedagogik dasturiy vositalar
Web 1.0, 2.0, 3.0, deyish mumkinki, Butunjahon Internet tarmog'ining rivojlanishida ajralib turadigan shartli tarixiy bosqichlardir. 90-yillar va 2000-yillarning boshlariga xos bo'lgan texnologiyalar, saytlarni yaratish xususiyatlari va World Wide Web (WWW) foydalanuvchi xatti-harakatlari odatda Web 1.0 (Web 1.0) deb nomlanadi. Ushbu davrda WWW-da statik saytlar ustunlik qildi. Bunday saytlar asosan o'qish, ma'lumot olish uchun mo'ljallangan edi; geperhavolalardan tashqari, ularda deyarli hech qanday interaktiv elementlar, multimediya mavjud emas edi, foydalanuvchilarga dialog o'tkazish, fayllarni almashtirish va h.k.lar uchun imkoniyat yaratilmagan. Saytlarni yaratish uchun bir qator HTML formatlash tili teglari ishlatilgan, ular shunchaki dizayn funktsiyasini bajaradi. Ko'pincha saytni belgilash HTML-da jadvallar yaratish orqali amalga oshirildi. Bularning barchasi sahifa kodini qiyinlashtirib, qidiruv robotlarini o'qishini qiyinlashtirdi. Veb 1.0 davrida Internetga ulanish sekin amalga oshirilar edi, shuning uchun ko'pgina cheklovlar shu fakt tufayli yuzaga keldi. Masalan, World Wide Web-da video kamdan-kam uchraydigan hodisa edi. Foydalanuvchilarning aloqasi uchun forumlar va suhbatlar tashkil etildi. 2000-yillarning o'rtalariga kelib veb-saytlarni yaratish usullari va maqsadlari o'zgarishni boshladi. Foydalanuvchilar resursni o'zlari to'ldirganda, bir-birlari bilan aloqa qilishda va to'g'ridan-to'g'ri saytda o'z fikrlarini bildirishda dinamik kontent yaratishga yo'nalish paydo bo'ldi. Bloglar, ijtimoiy tarmoqlar, wiki-loyihalar paydo bo'la boshladi. Bugungi kunda ushbu tashkil etish shakli va tarkibni yaratish WWW-ning muhim ulushini egallaydi va aksariyat Internet foydalanuvchilari bunday saytlardan foydalanadilar. Internetga yuqori tezlikda ulanishning paydo bo'lishi bilan multimedia ma'lumotlari (video, musiqa, grafikalar) Butunjahon Internet tarmog'ida ommalashdi. Web 2.0 yangi veb-xizmatlarning paydo bo'lishi, veb-dasturlashning rivojlanishi, saytlarning dizayni va foydalanishda yaxshilanishi, foydalanuvchining noma'lum bo'lish qobiliyatining pasayishi bilan ajralib turadi. Web 2.0-ning aniq ustunligiga qaramay, shuni ta'kidlash kerakki, World Wide Web-da juda ko'p miqdordagi sifatsiz ma'lumotlar, shu jumladan noto'g'ri ma'lumotlar paydo bo'ldi. Shuning uchun, sayt yaratishda yotgan texnologiyalardan qat'i nazar, uning mazmuni birinchi navbatda qadrlanadi. Bugungi kunda Internetda juda katta miqdordagi yuqori sifatli ma'lumotlarni topish oson emas. Web 3.0 g'oyasini 2.0 ning kamchiliklaridan xalos bo'lish sifatida shakllantirish mumkin. Xizmatlar sifati va tarkibiga alohida e'tibor qaratiladi, boshqarish va ma'lumotlarni to'ldirish mutaxassislar qo'liga topshiriladi. Biroq, ushbu kontseptsiya foydalanuvchining tobora kuchayib borishi, noma'lum bo'lib qolishi, veb-xizmatlarning muayyan qoidalariga bo'ysunishi va hokazolari bilan bog'liq bo'lib, boshqa kamchiliklarga ham ega: Web 3.0 ga g'oyaviy jihatdan yaqin bo'lgan saytni Internet xizmati deb hisoblash mumkin. Bulutli texnologiyalar, relyef xaritalari bo'yicha navigatsiya bunday xizmatlarga misoldir. Veb - sayt - giperhavolalar bilan bog'liq veb-sahifalar to'plamidir. Veb-sahifalar yoki gipertekst hujjatlari teglar (teglar) deb nomlangan maxsus buyruqlar mavjud bo'lgan matndir. Ushbu teglar sahifa elementlarini formatlashni ta'minlaydi va grafik narsalar, rasmlar, giperhavolalarni joylashtirishga imkon beradi va hk tnni belgilash tili - bu gipermatnni belgilash tili, belgilar teglar yordamida amalga oshiriladi. HTML-ga qo'shimcha ravishda, boshqa markup tillari ham qo'llaniladi: WML, XML. Hozirgi vaqtda interfaol saytlar yaratish uchun turli zamonaviy texnologiyalar qo'llaniladi: PHP, ASP, PERL, JSP, CSS, DB2, MSSQL, Oracle va boshqalar. Zamonaviy saytlar odatda boshqariladigan saytlar, i.e. CMS bilan jihozlangan saytlar (tarkibni boshqarish - tarkibni boshqarish tizimlari). HTML (Hyper Text Markup Language) matn va grafik shakldagi hujjatlarni Internet tarmoi orqali foydalanish uchun tayyorlash formati hisoblanadi. Hujjatni Internetda chop etish uchun uni ma’lum qoidaga rioya qilgan holda, aniqroi HTML dasturlash tilida yordamida tayyorlanadi. Internetga ulanmagan kompyuterda ham hujjatni tayyorlash va uni kо‘rish mumkin. HTML standart dasturlash tili bо‘lib, WEB muhitda gipertekstli hujjatlarni yaratishga mо‘ljallangan. HTML-hujjatlar turli WEB brouzerlar yordamida kо‘riladi. HTML dasturlash tili turli hujjatlari WEB yoki avtonom kompyuterda qulay kо‘rish imkonini beradi. Aytish joizki, HTML algoritmik dasturlash tili bо‘lmay, balki uni sahifada tekstni belgilash tili deb aytish mumkin. HTML dasturlash tilining dastlabki varianti Tim Berners-Li tomonidan yaratilgan (CERNYadro tadqiqotlari Yevropa markazi, 1990 yil) va NCSAning Mosaic nomli brouzerida tarqatilgan. О‘sha davrda Internetni tez rivojlanishi natijasida bu dastur katta yutiqlarga erishdi va HTML imkoniyatlari kengaytirildi hamda tо‘ldirildi. Hozirgi vaqtda HTML 4.0 versiyasi mavjud bо‘lib, unda jadval stillari, skriptlar, kadrlar, obektlar bilan ishlash, turli yо‘nalishdagi yozuvlarni ishlatish, formalarning yangi xossalari, imkoniyati cheklangan odamlar uchun turli mexanizmlarni qо‘llash kabi qulayliklar paydo bо‘ldi. Afzalligi: - hujjatda muallif tomonidan tanlangan shrift turi, shakli va rangi va boshqa barcha formatlari saqlanadi; - turli xil platformalarda (Wibdows, Lunix, Mac) uni о‘qish mumkin; - uni turli dasturlar yordamida о‘qish mumkin; - ochiq standartligiyu Kamchiligi: - grafika alohida saqlanadi; - kо‘pchilik hollarda bitta fayl emas, balki bir necha fayllar yiindisi shaklida taqdim qilinadi. Internet axborot resurslarining kо‘pchiligini HTML formatli hujjatlar tashkil qiladi. Uni kо‘pchilik hollarda Veb-hujjat ham deb atashadi. Veb-hujjat. HTML tilidagi hujjat umumjaxon tarmoining asosini tashkil qiladi. Ular gipermatndan iborat bо‘lib, foydalanuvchiga ajratib kо‘rsatilgan sо‘z yoki jumlani, ma’lumotlarni о‘qish, hujjatning boshqa qismiga о‘tish yoki ayni hujjat bilan gipermurojaat yordamida bolangan boshqa veb-hujjatga о‘tish imkonini beradi. Veb-hujjat, shuningdek matn, tasvir, tovushlarni о‘zida mujassamlashtirgan gipermuhit ma’lumotni ham о‘z ichiga olishi mumkin. Veb-hujjatni ochish, ularni о‘qish yoki aks ettirish Internet brauzerlari yordamida amalga oshiriladi. Veb-hujjat tushunchasi – «veb-sahifalar» va «veb-saytlar» tushunchalari bilan chambarchas boliq. Ushbu atamalar ma’nolari haligacha aniq ta’rif topgani yо‘q. Odatda vebsahifa atamasi veb-hujjat atamasining sinonimini bildiradi, veb-sayt atamasi esa yagona mavzu ostida birlashtirilgan yoki bitta tashkilot, muallif yoki foydalanuvchiga tegishli bо‘lgan barcha sahifalar majmuasiga tegishlidir. Veb-saytning tarkibiy qismi, jismoniy nuqtai nazardan HTML fayldan iborat. Tarkibida matn, tasvir, Java appletlari va boshqa veb elementlar bо‘lishi mumkin. Sahifa statik yoki dinamik ravishda shakllantirilgan bо‘lishi mumkin. Freymlardan foydalangan holatda, har bir freym alohida sahifa hisoblanadi. Giperhavola. Faol (rang bilan ajratilgan) matn, veb-sahifalardagi tasvir yoki tugmadir. Uni chertish (gipermurojaatni faollashtirish) boshqa sahifaga о‘tishga yoki galdagi sahifaning boshqa qismiga о‘tishga olib keladi. U gipermatn shaklida amalga oshirilgan hujjatdagi yozuvlar yoki turli hujjatlar orasidagi aloqa vositasi hisoblanadi. Aloqa joyi biror usul bilan (masalan, rang bilan, shrift bilan va h.k.) ajratiladi. Gipermatn. Matnni kompyuterda bir qismidan boshqa qismiga tez о‘tishni ta’minlash va tarmoq orqali foydalanish uchun ifodalash shakli. Unda ajratilgan tushunchalar, obektlar va bо‘limlar orasidagi ma’noli bolanishlar avtomatik tarzda qо‘llab-quvvatlanadi. Gipermatn klaviatura yoki sichqoncha yordamida matnning rang bilan ajratilgan qismi-murojaatni shu zahotiyoq ekranga chiqaradi. Bular mazkur sо‘z yoki jumlaga ta’rif va izohlar, adabiyotlar rо‘yxatiga murojaatlar va bundan keyingi о‘qishga oid tavsiyalar bо‘lishi mumkin. Gipermatnlar ta’lim tizimlarida, izohli luatlarda va masofaviy о‘qitishda keng ishlatilmoqda. HTML dasturiy tili birinchi marta 1991 yili Tim Beners Li tomonidan ishlab chiqilgan va uning HTML-4 yoki Dynamic HTML deb nomlangan versiyasi esa 1997 yilda paydo bо‘lgan. Agarda xilma xil Web-sahifalarning matnlari kо‘rib chiqilsa, ularning tuzilishi juda о‘xshashligini kо‘rish mumkin. Bu ularning bir xil qoidalar asosida tashkil qilinishi tufayli tushuntiriladi. Haqiqatan ham HTML tilining sintaksisi ISO 8879:1986 "Information Processing. Text and office systems / Standart Generalized Markup Language (SGML)" standarti asosida yaratilgan. HTML vaqt о‘tish bilan mukammallashib boradi. HTML andozalari ham takomillashib boradi. DHTML (Dunamic HTML – HTML hujjatning yangi andozasidir. U quyidagi yangiliklarni amalga oshiradi. o HTML – hujjatni kо‘rishda mumkin bо‘lgan hodisalar sonini kengaytirish. o HTML – hujjatga uning mos elementining parametri bо‘lgan formatlash stilini, ya’ni harf о‘lchovi, matn rangi, abzats chekinishlari va hokazo imkoniyatini kiritish. Stilli formatlash, HTML hujjat ichida matnni rasmiylashtirish, variantlarini tasvirlash uchun xizmat qiladi. Bu esa HTML ichida mustaqil ravishda shriftlarni va uning о‘lchamini, abzats chekinishlarini elementlarning ramkasi, ranglarini va boshqalarni berish imkoniyatlarini tudiradi. Brauzer dastur kо‘rib chiqadigan hodisalar sonini kо‘paytirish hujjat dizaynini yaxshilashga olib keladi. Bunday imkoniyatlar, ya’ni HTML andozani qо‘llash faqat MS Internet Yexr1ogeg 4.0 dan boshlab amalga oshirildi. Web-sahifaning tuzilishini tushunish uchun quyidagi listingda keltirilgan HTMLsahifaning (Web-sahifa shablonining) barcha elementlarin qisqacha kо‘rib chiqamiz. HTML tili andozasi bо‘yicha hujjatga teglarini (HTML tili buyruqlari teg (tag) deb ataluvchi maxsus elementlar yordamida beriladi) kiritish tavsiya etiladi. Brauzer HTML hujjatni о‘qiganida, ularning borligi hujjat bо‘limlarini aniq kо‘rsatadi. Agar ular bо‘lmasa ham brauzer HTML hujjatni tо‘ri о‘qiydi, lekin hujjat bо‘limlari bir-biridan ajralib turmaydi. Bunda < HEAD >, < / HEAD > orasida joylashgan sarlavhaga oid ma’lumot qismida odatda foydalanuvchiga e’tiborsiz, lekin brauzer uchun zarur bо‘lgan ma’lumot beriladi. < ВODY >, < / ВODY> orasiga esa tо‘laligicha uning operatorlari ketma-ketligi joylashtiriladi. HTML tilda sarlavhalar yaratishning 6 xil turi mavjud. Ularning barchasi 2 tomonlama teg hisoblanadi. Ular < H1 > …. < H6 > teglaridir.
- abzatsdan boshlab yozish tegi. Bu teg bir tomonlama teg hisoblanadi.
-yangi satrdan boshlab yozish tegi. Bu teg ham bir tomonlama teg. Matnlarni turli tomondan tekislab yozish uchun quyidagi atributlardan foydalanamiz. Bu atributning ichidagi ma’lumotlar qо‘shtirnoq ichiga olinib yoziladi. Ma’lumotlarni joylashtirishda atributlarining bosh qismi Align sо‘zi bilan boshlanadi va undan keyin qо‘shtirnoq ichida qaysi tomondan yozish kerak bо‘lgan xizmatchi sо‘zlari yoziladi. Bu xizmatchi suzlarga quyidagilar kiradi. Left – chap tomondan tekislab yozish; Center – markazdan tekislab yozish; Justify – Ikki tomonlama tekislab yozish;