Namangan muxandislik-texnologiya instituti «yuqori kuchlanish texnikasi»

Sterjen–sterjen va sterjen–tekislik elektrodlar.
O‘zgaruvchan kuchlanishda sterjen–tekislik oralig‘ida razryad sterjenga qo‘yilgan kuchlanish musbat qutbli bo‘lganda sodir bo‘ladi, chunki bu holda razryadlanish kuchlanishi manfiy qutbli bo‘lgandagiga qaraganda ancha past bo‘ladi. Elektrodlar orasidagi masofa bir xil bo‘lganda «sterjen-tekislik» oraliqdagi razryadlanish kuchlanishi «sterjen-sterjen» oraliqnikiga nisbatan past bo‘ladi, chunki birinchi holda (sterjen-tekislik sistemasining sig‘imi katta bo‘lganligidan) zaryad strimerning uchida bo‘lsa, demak uning yaqinidagi kuchlanganlik yuqoriroq bo‘lib, u strimerning chuqur tarqalish sharoitini osonlashtiradi.
Кeyingi yillarda havo oralig‘ining elektr maydoni va elektrik mustahkamligini boshqarish keng qo‘llanilmokda. Bunda razryadlanish oralig‘iga toriadol-ekran kiritilganda u yoki bu potensialning berilishiga qarab va ekranning joylashishi hamda kuchlanishning qiymatiga qarab sterjenning o‘tkir uchi yonida elektr maydonning kuchayishi yoki susayishi kuzatiladi. Bu o‘z navbatida razryadlanish kuchlanishining ko‘payishi yoki kamayishiga olib keladi.
Elektrodlar shakli, o‘lchami va elektrodlar orasidagi masofaning maydon kuchlanganligining taqsimlanishiga ta’siri katta u atmosfera havosining elektr mustahkamligini, ya’ni kuchlanishga chidamlilik qiymati U_p-ni ham o‘zgartirib yuboradi. Misol uchun shar-shar (tekislik-tekislik) va sterjen-tekislik elektrodlar sistemasi olinsa, birinchi oraliqda elektr maydoni taqsimlanishi bir tekis bo‘lib, S<1 sm bo‘lganda Up=30kV/sm bo‘ladi. Ikkinchi oraliqda esa elektr maydoni katta bir jinsli emaslikka ega bo‘lib, (К_n= >500) U_p=7kV/sm ni tashkil etadi xolos. Shu boisdan yuqori kuchlanish texnikasi sohasida elektr maydon shakliga qarab havoni chidamlilik xossasi keng o‘rganiladi. O‘rganish uslubi asosan tajriba bo‘lsada, ba’zan hisob yo‘li ham qo‘llaniladi.
Havo oralig‘ining razryadlanish kuchlanishi havoning nam-ligiga bog‘liq. Namlik oshgan sari uning razryadlanish kuchlanishiga ta’siri ham oshib boradi, chunki maydonning bir jinsli bo‘lmaslik darajasi ham o‘sib boradi.
1-jadval

Oraliq	Кuchlanish	Formulalar
«Sterjen–sterjen»	Sanoat chastotasi Impuls +1.5/40 Impuls – 1.5/40	Ur = 70 + 5.25 S Ur = 75 + 5.6 S Ur = 110 + 6.0 S
«Sterjen –tekislik»	Sanoat chastotasi Impuls +1.5/40 Impuls – 1.5/40	Ur = 40 + 5.0 S Ur = 40 + 5.0 S Ur = 215 + 6.7 S

«Sterjen-tekislik» va «sterjen-sterjen» ko‘rinish-dagi elektrodlar oralig‘ining razryadlanish kuchlanishini normal atmosfera sharoitida (t=20⁰C, P=760 mm sim.u, S>40 sm) 1- jadvalda keltirilgan empirik formulalar yordamida hisoblash mumkin. «Sterjen-tekislik» va «sterjen-sterjen» ko‘rinishdagi elektrodlar oraliqlari keskin bir jinsli bo‘lmagan maydonning tipik ko‘rinishi bo‘ladi va ularning elektr mustahkamligi ayrim izolyatsiya konstruksiyalarining elektr mustahkamligini taxminiy baholash uchun qo‘llaniladi.

2.