Namangan muxandislik texnologiya instituti

5.Audit dalillarni olish uchun auditrolik amallar ketma ketligi
Auditorlik dalillar va audit amallari
Audit dalillar auditorlik xulosasini tasdiqlash uchun auditor tomonidan olingan ma'lumot. Xulosani shakllantirishda Auditorlik faoliyatining eng ko’’ ishi audit dalillarni olish baholashdan iborat. Bu audit amallarida amalga oshiriladi va uch toifaga bo’linadi:

• 
  Risklarni baholash jarayonlari. Auditor tomonidan moliyaviy hisobotlardagi xato yoki firibgarlik buyicha risklarni aniqlash va baholash uchun ma’limot olinadi. Audit xulosasini tuzishda yetarli dalillar olinmaganda, auditor o’zi risklarni baholash jarayonini amalga oshiradi va bu auditni rejalashtirish maqsadlari uchun foydaliniladi.
  
• 
  Nazorat testlari. Audit jarayonlarining odatda tasdiqlash bosqichida, jiddiylik darajasini olidni olish, yoki aniqlash va tuzatishda nazorat faoliyat samaradorligini baholash uchun mo'ljallangan.
  
• 
  Mustaqil jarayonlar. schyotlardagi jiddiylik darajasini aniqlashtiradigan audit jarayoni bo’lib, qaysiki batafsil test va mustaqil tahliliy jarayonini o'z ichiga.
  

Auditor auditorlik xulosasini taqdim qilishda yetarli darajada tegishli audit dalillarni olish uchun audit tartiblarini amalga oshirish uchun mas'uldir. Auditorlar audit amalini bajarish uchun auditorlik tartib tabiati, vaqti va uzaytirish haqida qaror qabul qiladi. Audit amalining yana bir tabiati, auditning maqsad va uning turini ko'rsatadi. Audit amalini aniqlashning maqsadi bu riskni baholash tartibi, nazorat test, yoki mustaqil jarayonlaridir. Audit amallarining turlari hujjatlarni tekshirish, aktivlarni tekshirish, kuzatish, tashqi tasdiq, qayta hisoblab chiqish, solishtirma hisob, tahliliy jarayonlar, ko'rish va talab etishni o'z ichiga oladi. 5.6 rasmda har bir jarayon turlari izohlangan. Umuman olganda, har bir amal turi bu auditor tomonidan qaysi nuqtai nazardan qarashiga qarab, riskni baholash tartibi, nazorat testi, yoki mustaqil jarayonlarda foydalanish mumkin.
Audit amali vaqti bu auditorlik dalillar amal qiladigan davr yoki sanada bajarilishni anglatadi. Misol uchun, amal mijozning yil oxirigacha mijozning yil oxirida yoki oraliq sanada amalga oshirilishi mumkin. Audit amali ko’lami miqdorda amalga oshirilishi nazarda tutadi (masalan, nazorat faoliyatinining kuzatuvlar soni yoki tanlov ko’lami). Audit amallari bajarilish davomida audit dasturi deb ataladigan hujjatda yig’iladi. 6-bobda biz audit amallari va audit dalillar haqida ko'‘roq ma'lumot beramiz.
5.6.Rasm
Audit amallarining turlari

Audit amallarining turlari	Misol
Hujjatlarni tekshirish	Dalillarni tasdiqlash uchun mijoz hujjatini o'rganish
Aktivlarni tekshirish	Mijoz aktivlarni jismoniy mavjudligini tekshirish
Kuzatish	Jarayon yoki taribni kuzatish, xususan mijoz cheknangan hududlardan foydalangan tomonlarni
Tashqi tasdiq	Auditor uchun to'g'ridan-to'g'ri yozilgan, mijozning xaridori tomonidan qarz miqdorini tasdiqlovchi, uchinchi shaxsning tasdig’ni olish
Qayta hisoblab chiqish	Qaydlar va hujjatlardagi matematik aniqlikni tekshirish, misol uchun inventorlarni hisoblashdagi
Solishtirma hisob	Mijoz tomonidan haqiqiy bajarilgan ishni mustaqil ravishda tarib va nazoratni bajarish, misol uchun bank bilan solishtirma hisob
Tahliliy jarayonlar	Moliyaviy va nomoliyaviy ma’lumotlar o’rtasidagi bog’likni aqlan tahlil qillish
Ko'rish	Tahliliy jarayonning turi, bunda odatda buxgalteriya ma’lumotlari muhim yoki muhim emasligini aniqlashtirish uchun ko’rib chiqiladi, misol uchun schyotning credit balansi debit balansi bilan tekshiriladi
Talab etish	Mijoz tashkilotning ichki yoki tashqi shaxslari ma’lumotlari qidirladi, misol uchun hisob siyosatida o’zgarishlar haqida moliyaviy direktor yoki bosh direktor bilan aloqadorlik

Dalillarga misol: Menejment tominidan tasdiqlangan dalillarni olish -mustaqil auditrolik amali
Auditorlik tanlashda audit amali va dalillari bu muayyan schyotlar va tasdiqlangan testdir. Tashkilotning moliyaviy hisobotida asosiy vositalar va quyidagi baholashni nazarda tutuvchi auditini ko'rib chiqaylik:
Moliyaviy hisobotda ko'rsatilgan uskunalar amortizatsiya uchun to’g’ri qiymatda baholanadi.
Bu tasdiqlash to'rt asosiy unsurni o’z ichiga oladi:

• 
  bu yil qo'shigan yangi aktivlarni baholash
  
• 
  oldingi yillarda sotib olingan aktivlarni baholash
  
• 
  amortizatsiyani to'g'ri qayd qilish
  
• 
  mavjud aktivlarning qiymat ‘astligi salohiyati
  

Bularga misol uchun, biz joriy yilda qo’shilgan uskunalarni to’g'ri baholanganiga e’tibor qaratmiz. Audit amallari bunda quyidagilardan tashkil to’adi:

• 
  AVga qo’shilishni hujjatlarda tekshirish orqali audit qilish –AVga barcha qo'shimchalarni tanlash, schyot faktura orqali tannarxni aniqlash, va tu’gri hisobda qayd etilagnini aniqlash. Agar baholashda hatolik yuqori riski bo’lsa, auditor tanlash ko’lamini kengaytrishi mumkin.
  
• 
  Menejment talabi va aktivlarni tekshiruv orqali AVga qo'shimchalarning qiymat ‘astlig salohiyatini baholash- Ushbu amallar ‘ast bahoda hisobdan chiqarish kerak bo’lganda auditorga aniqlashga yordam. Joriy iqtisodiy ma’limot va mustaqil dalillarni aktivlarni joriy bozor narxi sifatida menejmentining hisobotini tasdiqlamoq uchun foydalanish mumkin.
  

Bu audit amallarining muhim elementlari quyidagilar:

• 
  Test uchun ko’lamni tanlash. Auditor namuna nusxasini olishi kerak, chunki ko'‘incha AVga barcha qo'shimchalar ko'rib chiqish juda qimmat. Tanlash ko’lami agar yuqori xatolik riski mavjud bo’lganda oshirilishi mumkin. Tanlash keyingi 8 bobda muhokama qilinadi.
  
• 
  Qiymatli hujjat dalillarni tekshish. Auditor to'lov miqdori va sotib olingan uskunalar holatiga doir tashqi, ob'ektiv dalillarni tekshiradi, masalan schyot faktura.
  
• 
  Boshqa amallar bilan talab qilsih va tasdiqlash. Auditor ehtimol ayrim audit dalillarni olish uchun menejmentdan talab etsa, menejment aytgan qo'shimcha dalillarni auditor tasdiqlashi muhim ahamiyatga ega bo’lib, masalan hujjatlarni tekshirish yoki kuzatish
  

Audit hujjatlari
Auditor audit standartlariga muvofiq audit rejalashtirgan va amalga oshirganini dalillar asosida audit hujjatlarini tayyorlash kerak. Ish qog'ozlari yoki ishchi qog’ozlar atamalari ba'zan audit hujjatlariga murojaat qilinganda ishlatiladi. Auditor audit amallairni hujjatlar asosida amalga oshirib, audit dalillar tekshiriladi va moliyaviy hisobotlarga tegishli hulosalashitiriladi. Audit standartlari bu audit hujjatlaridan boshqa maqsadlarga xizmat qiladi, jumladan:

• 
  Auditni rejalashtirish va amalga oshirishda ishchi guruhga ko'maklashish
  
• 
  Audit ishida ishchi gurush a’zolari ma’sul bo’lgan nazorat va kuzatish uchun ko'maklashish
  
• 
  Shu kabi tashkilotning kelajakdagi auditi davomida ahamiyatga molik masalalarni qayd qilish
  
• 
  To’lig’incha auditda ichki yoki tashqi tekshiruvlarni o’tkazish
  
• 
  Joriy ishlarni bajarish va rejalashitish kabi oldingi yildagi bajarilgan ishlarni tushinishda auditorga ko’maklashish
  

Audit hujjatlariga misollar quydagilar:

• 
  Audit dasturlari
  
• 
  Mijoz yoki auditorl tomonidan tayyorlangan tahlillar
  
• 
  Memorandumlar
  
• 
  Muhim to’ilmalar yoki masalalarni qisqacha bayoni
  
• 
  Tasdiqlash va bayonli yozuvlar
  
• 
  Nazorat qog’ozi
  
• 
  Muhim to’ilmalar yoki masalalariga doir (shu jumladan e-mail) yozishmalar
  
• 
  Yozishmalar