Namangan muxandislik texnologiya instituti pul va banklar

3.Markaziy bankning iqtisodiy mustaqilligi va uni belgilovchi me‘zonlar.

Bugungi kunda Markaziy bank mustaqilligini baholash har bir mamlakat

uchun bank tizimining nazorat qilinishida va eng asosiysi mamlakatda monetar siyosatning qay darajada olib borilishini baholashda muhim o’rin tutadi.
Markaziy bank mustaqilligini baholashda xalqaro bank amaliyotida turli xil yondashuvlar mavjud. Ulardan so’nggilari sifatida ‘The New Index for Central Bank Independence’ reytingli baholash ko‘rsatkichini keltirish mumkin. Ushbu ko‘rsatkich 0-36 ballgacha oraliqda Markaziy bank mustaqillik darajasini aniqlaydi. Bunda asosiy me‘zon qilib, Markaziy bankning 3 guruh: Monetar siyosat mustaqilligi (MSM), Personal mustaqillik (PM) va Moliyaviy mustaqillik (MM) ko‘rsatkichlariga jaratilgan holda ular ham tarkiban balli baholashga asoslanadi.
A. Monetar siyosat mustaqilligi (MSM)
A1. Markaziy bankning konservativlik darajasi yoki samarali maqsad va vazifalarni o’rnatishdagi mustaqilligi.

1. 
   Monetar siyosatning maqsadi faqatgina baholar barqarorligi yoki baholar barqarorligi asosiy hisoblanib, u uzoq muddatga mo’ljallangan monetar siyosatning vazifasi bo‘lsa (3 ball)
   
2. 
   Monetar siyosatning maqsadi baholar barqarorligi va boshqa aspektlar, masalan, moliyaviy barqarorlik, valyuta kursi barqarorligi hamda bank sektori barqarorligini ifodalasa (2 ball)
   
3. 
   Monetar siyosatning maqsadi baholar barqarorligi va iqtisodiy o’sish hamda ish bilan bandlik barqarorligini ifodalasa (1 ball)
   
4. 
   Monetar siyosatning maqsadi to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiy o’sish va ish bilan bandlik barqarorligini qisman ta‘minlasa yoki baholar barqarorligini ta‘minlashga imkoni yo’q bo‘lsa (0 ball)
   

A2. Vazifalar va ko‘rsatgichlarni belgilash mustaqilligi

1. 
   Markaziy bank bir qancha ko‘rsatkichlar yoki vazifalarni, masalan, valyuta kursi, pul agregatlari, foiz stavkasi yoki Inflatsiyani o‘zi o’rnatishi (3 ball)
   
2. 
   Markaziy bank va Hukumat birgalikda ko‘rsatkichlar va vazifalarni, masalan, siyosiy bitim va kelishuvlar orqali belgilasa (1,5 ball)
   
3. 
   Hukumatning o‘zi maqsadga erishish vazifalarini belgilasa (0 ball)
   

A3. Markaziy bank qo‘llaydigan instrumentlar mustaqilligi darajasi

1. 
   Markaziy bank o‘z maqsadlariga erishishida monetar siyosatning instrumentlarini o‘zi belgilasa (3 ball)
   
2. 
   Markaziy bank va Hukumat birgalikda monetar siyosatning instrumentlarini o‘zi belgilasa (1 ball)
   
3. 
   Hukumatning o‘zi instrumentlarini o‘zi belgilashda qaror qabul qilsa (0
   

ball)

A4. Umumiy siyosat yuritishdagi munozaralar(konfliktlar)

1. 
   Markaziy bank siyosat yuritishda Hukumatdan mutlaq ustunligi (3 ball)
   
2. 
   Hukumat ushbu jarayonda keyinchalik Markaziy bankga ustunlik berishni
   

maqsad qilsa (0,5 ball)

3. 
   Hukumat mutlaq ustunlikka ega bo‘lsa (0 ball)
   

A5. Valyuta kursi siyosati koordinatsiyasi

1. 
   Markaziy bank valyuta kursi va xorijiy valyuta kursi siyosatlari barqarorligini saqlab turadi va tijorat banklari tomonidan qaraganda Hukumatga bo‘ysinadi (1 ball)
   
2. 
   Markaziy bank valyuta kursi va xorijiy valyuta kursi siyosatlarini Hukumat yo’riqnomalari asosida ishlab chiqsa (0 ball)
   

A6. Moliyaviy nazorat

1. 
   Bank nazorati Markaziy bank tomonidan amalga oshirilsa va Hukumat organiga hisobot bersa (1 ball)
   
2. 
   Bank nazorati Markaziy bank va maxsus hukumat organi bilan birgalikda amalga oshirilsa (0,5 ball)
   
3. 
   Monetar siyosatning funksiyasi va bank nazorati boshqa yagona moliyaviy institut tomonidan amalga oshirilsa (0 ball)
   

MSM uchun maksimal ball =12 ball