Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

Raqobatning iqtisodiy mazmuni va namoyon bo’lish shakllari. 
Iqtisodiyot nazariyasi fanining kategoriyasi sifatida raqobat nisbatan uzoq 
vaqtlardan buyon mavjud bo’lgan tushuncha hisoblansada, iqtisodiy tabiatining 
murakkabligi bugungi kunda ham uning mohiyatini to’liq ochib berilgan, deyishga asos 
bo’la olmaydi. Chunki, raqobatning iqtisodiy mazmuni va ob’ektiv asoslarini ochib 
berish, uni ta’riflashdagi serqirralik, turfalilik va ziddiyatlar mazkur jarayon tadqiqoti 
mantiqiy jihatdan davom etayotganligini anglatadi. 
Bugungi kunda raqobat tushunchasining ko’plab ta’riflari mavjud. Jumladan, 
Sh.Shodmonov, R.Alimov, T.Jo’raevlar tomonidan tayyorlangan «Iqtisodiyot 
nazariyasi» o’quv qo’llanmasida raqobatga berilgan ta’rifda asosan ikki jihat: 1) uning 
iqtisodiy manfaatlar to’qnashuvidan iborat ekanligi; 2) yuqori foyda va naflikka ega 
bo’lish uchun kurash ilgari suriladi, ya’ni: raqobat - bozor sub’ektlari iqtisodiy 
manfaatlarining to’qnashishidan iborat bo’lib, ular o’rtasidagi yuqori foyda va ko’proq 
naflilikka ega bo’lish uchun kurashni anglatadi. Bunda ishlab chiqaruvchilar o’rtasida 
sarflangan xarajatlarining har bir birligi evaziga ko’proq foyda olish uchun kurash 
boradi. Mana shu foyda orqasidan quvish natijasida tovarlarni sotish doiralari, ya’ni 
qulay bozorlar uchun, arzon xom ashyo, energiya va arzon ishchi kuchi manbalari 
uchun ular orasida kurash boradi. 
O'z navbatida xaridorlar, ya’ni iste’molchilar sarflagan har bir so’m xarajati 
evaziga ko’proq naflilikka ega bo’lish uchun kurashadilar, ularning har biri arzon va 
sifatli tovar va xizmatlarga ega bo’lishga harakat qiladi. 
Raqobat tushunchasi turli izohli lug’at va ma’lumotnomalarda ham turlicha 
ta’riflanadi. Jumladan, «Yazik biznesa» nomli lug’atda: «Raqobat (lotincha concurrere 
- to’qnashuv; inglizcha somretition, rivalry) - bozorda ishtirok etayotgan korxonalar 
o’rtasidagi o’z mahsulotlarini sotishning eng qulay imkoniyatlarini ta’minlash, 
xaridorlarning turli-tuman ehtiyojlarini qondirish maqsadidagi o’zaro ta’sir, o’zaro 
aloqa va kurash iqtisodiy jarayonidir. Raqobat va monopoliya dialektik birlikni tashkil 
-5 
etib, doimo bozorda bir-birlariga qarama-qarshi turadilar» , deb ifodalangan. Bundan 
ko’rinadiki, raqobatni nafaqat kurash, balki o’zaro ta’sir va aloqa jarayoni sifatida ham 
talqin etilgan. Shu bilan bir qatorda, raqobat maqsadini «xaridorlarning turli -tuman 
ehtiyojlarini qondirish» sifatida belgilab, ma’lum noaniqlikka yo’l qo’yilgan. Chunki, 
raqobatning asosiy maqsadi xaridorning emas, balki uning ishtirokchisining 
manfaatlarini to’laroq ro’yobga chiqarishdan iborat bo’lib, bu maqsadga erishish 
yo’lidagi harakatlar pirovardida xaridorlarning turli-tuman ehtiyojlarini qondirishga 
olib keladi. 
Taniqli iqtisodchilarimiz A.O'lmasov va N.To’xlievlarning «Bozor iqtisodiyoti» 
qisqacha lug’at - ma’lumotnomasida: ’’