Namangan Muhandislik texnologiya instituti “Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish va iqtisodiyoti” kafedrasi

Emerson nazariyasi

• Emerson o‘z zamondoshlaridan farqli o‘laroq, ishda yuqori natijalarga minimal harajatlar evaziga erishiladi deb hisoblar edi. Ishdagi zo‘rma – zo‘raklik yaxshi natijalar bermasligi, balkim aksincha, zo‘rma-zo‘raklik va unumdorlik o‘rtasida teskari aloqa mavjud.
• Emerson nazariyasiga muvofiq, zavoddagi usta faqat o‘z boshlig‘i ishini yengillashtirish uchun emas, balki ishchilarga rahbarlik qilish uchun ishlaydi, taqsimotchi – rahbar past bo‘g‘in boshliqlariga xizmat ko‘rsatish uchun va h.k., ya’ni, u birinchi bo‘lib mehnatni boshqarishning maqsad va mohiyatini anglab etdi. Olib borilgan tadqiqot natijalari sifatida Emerson tomonidan taklif etilgan quyidagi o‘n ikki tamoyilning mohiyati hozirgi kunda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotgani yo‘q1:

T.r.	Mezon	Mohiyati
1.	Maqsadning aniq belgilab olinishi	Kelishilgan maqsadlar va shu borada to‘g‘ri yo‘naltirilgan ko‘rsatmalar katta natijalarga erishishga imkon beradi. Kelishilmagan maqsadlar katta yo‘qotishlarga olib keladi.
2.	Sog‘lom fikr	Ishlab chiqarishni tashkil etish asosida tonnalar ortidan quvish, biznesga katta kapital kiritishga intilish emas, balki ishlab chiqarishni oqilona tashkil etish, sog‘lom fikr asosida tashkilot muammolarini yechish yotishi lozim.
3.	O‘rinli maslahat	Emerson har bir xo‘jalik yurituvchi subyektning “barcha bo‘linmalarda boshqaruvni takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish bilan shug‘ullanuvchi” bo‘lim tashkil etishni taklif etgan. Emersonning bu qoidasi zamonaviy xo‘jalik yurituvchi subyektlarda menejment rolini tushunishda to‘liq mos keladi.
4.	Intizom	Bu borada tegishli yo‘riqnomalar mavjud bo‘lishi va har bir ishchi uni bilishi va bajarishi lozim.
5.	Xodimga nisbatan munosabat	Ishchilar yaxshi mehnat sharoiti, ish haqi va doimiy ravishda malakalarini oshirish imkoniyatlari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. Ishchilar tanlov asosida ishga olinishi va bunda ularning ishga qobiliyatlarini hisobga olish lozim.
6.	To‘liq va doimiy hisob	Emersonning fikricha mahsulotlarning miqdori, narxi, samaradorligi hisobini yuritish orqali unumdorlikka erishish mumkin.
7.	Dispetcherlik	Dispetcherlik – bu rejalashtirishning bir qismini o‘zida namoyon etadi. Amaliyotning ko‘rsatishicha, ishni rejalashtirib, unga dispetcherlik qilmasdan, hattoki rejalashtirilmagan ishga dispetcherlik qilish yaxshiroqdir.

8.	Me’yorlar va ish rejimi	Me’yorlash unumdorlik zahiralarini aniqlash va yo‘qotishlarni kamaytirish ustida ishlashga imkon beradi. Oqilona mehnat me’yorlarini aniqlash barcha operatsiyalarning xronometraji, samarali rejalashtirish, psixologlar, fiziologlar va boshqa mutaxassislar ishtirokida amalga oshirilishi lozim.
9.	Sharoitlarning me’yorlashtirilishi	Sharoitlarning me’yorlashtirilishi aniq va to‘liq hisob, shuningdek ishlarni rejalashtirish uchun zarurdir.
10.	Operatsiyalarni me’yorlashtirish	Operatsiyalarni me’yorlashtirish bir tomondan, ishlab chiqarishda avtomatlashtirishni joriy qilish orqali ishlab chiqarishni standartlashga imkoniyat yaratsa, ikkinchi tomondan operatsiyalarni bajarilishida vaqtni me’yorlashga ko‘maklashadi.
11.	Yozma standart yo‘riqnomalar	Emersonning fikricha, yozma standart yo‘riqnomalar to‘plami qonunlar va xo‘jalik yurituvchi subyekt amaliyotining kodifikatsiyasi hisoblanadi. Bu xo‘jalik yurituvchi subyektda erishilgan muvaffaqiyatlar yozma ravishda mustahkamlanishi uchun zarurdir.
12.	Unumdorlik uchun mukofot	Ishdagi yaxshi natijalar uchun rag‘batlantirish va ish haqini oshirish tizimining yo‘qligi unumdorlikning pasayishiga olib keladi. Ishchilarning rag‘batlantirish uchun ish haqidan tashqari, rag‘batlantirishning boshqa shakllaridan ham foydalanish maqsadga muvofiqdir.