Namangan muhandislik-qurilish

 
 
 
2.3 - rasm. 5722.3708 markadaga  starter detallari - vaz 2107
 
1  -  orqa  qopqoqni  qotirish  gaykasi;  2  -  starterni  orqa  qopqog‟i;  3  -  cho‟ka  uzelini 
qotiruvchi  vint;  4  -  prujina;  5  -  cho‟tka  ushlovchi  qism;  6  -  stator  (magnitali);  7  - 
yakor;  8  -  tayanch  shayba;  9  -  val  yakorni  tayanchi;  10  -  reduktorni  markaziy 
shesternyasi;  11  -  reduktorni  planetarshesternyasi  (satellitli);  12  -  uzatish  vali;  13  - 
ichki tishli reduktorni tashqi shesternyasi; 14 - zichlagich halqasi; 15 - uzatish valini 
tayanchi; 16 - tayanch shayba; 17 -  uzatuvchi valni himoya halqasi; 18 – uzatuvchi 
mufta  richagini  himoya  halqasi;  19  -  shayba;  20  -  uzatuvchi  richak  muftasi;  21  - 
uzatuvchi  richak  tayanchi;  22  -  uzatish  richagi;  23  -  uzatkich;  24  -  uzatkichni 
aylanishini  cheklovchi  halqa;  25  -  cheklovchi  halqani  zichlovchi;  26  -  starterni 
tortish  relesi;  27  -  tortish  relisini  qotirish  vinti;  28  -  qaytaruvchi  prujina;  29  - 
uyg‟otuvchi (serdechnik); 30 - orqa qopqoq. 
 

---

 
55 
 
2.4-rasm. 4216.3708-02 markadagi starterni elektr ulanish sxemasi - vaz 2107
 
1 - generator; 2 - akkumulyator batareyasi; 3 - starter; 4 - starterni qo‟shish relesi; 5 -
qotirish bloki (montaj blok); 6 - yondirish qulifi (zamok zajiganiya)
 
 
Oddiy  starter  ikkita  elektromagnit  yakor,  yakor  chulg‟ami,  kollektor,  cho‟tka 
va  plunjerlidan  tuzilgan.  Agar  tok  yakorning  yuqori  qismidagi  o‟tkazgichlardan 
rasmda  ko‟rsatilgandek  yo‟nalishda  yuborilsa  (o‟tkazgichlar  rasmda  krestlar  bilan 
ifodalangan),  unda  o‟tkazgichlarni  magnit  kuch  chiziqlari  chap  tomonga  itaradi. 
Yakorning o‟ng tomonida magnitning  magnit kuch chiziqlari o‟tkazgichlar atrofida 
hosil  bo‟ladigan  magnit  kuch  chiziqlari  bilan  bir  xil  yo‟nalishda  bo‟ladi.  Natijada 
magnit maydoni yig‟indisi hosil bo‟ladi. Yakorning chap tomonida o‟tkazgichlar va 
elektromagnitning  magnit  kuch  chiziqlari  qarama-qarshi  tomonga  yo‟nalganligi 
uchun u zaryadsizlangan magnit maydonini hosil qiladi. Magnit maydoni yig‟indisi 
hosil  bo‟lishi  natijasida  yo‟nalishi  chap  qo‟l  qoidasi  bo‟yicha  aniqlanadigan 
itaruvchi  kuch  paydo  bo‟ladi.  O‟tkazgichlarning  itarishi  yakorning  aylanma 
xarakatiga aylanadi. 
 
 
Agar  yarokning  pastki  qismidagi  o‟tkazgichdan  rasmdagi  yo‟nalish  bo‟yicha 
(bu  o‟tkazgichlar  nuqtalar  bilan  ko‟rsatilgan)  tok  o‟tkazilsa,  unda  bu  o‟tkazgichlar 
yarokdan o‟ng tomonga itariladi. 
Tok  yo‟nalishi  o‟zgartiril  maganda  yakorь 
180

  ga  burilgach  to‟xtaydi,  chunki  uning  yuqorigi  va  pastki  qismlaridagi 
o‟tkazgichlar  bir  tomonga  itariladi.  Yakor  aylanib  ketishi  uchun  o‟tkazgichlardagi 
tok  yo‟nalishini  o‟zgartirish  kerak.  Bu  kollektor  yordamida  bajariladi.  O‟tkazgich 
uchlari kollektor plastinkalariga ulangan bo‟lib, yakor chulg‟amini hosil qiladi. Agar 
plastinkalardan  biri  manfiy  cho‟tka  ostida  bo‟lsa,  unda  plastina  musbat  cho‟tka 
ostiga kelib qoladi. Natijada yakor aylanishi uchun zarur bo‟lgan o‟tkazgichlardagi 
tok yo‟nalishi o‟zgaradi.
 
 
2.5-chizma. Starterni ulash sxema. 

---

 
56 
A - tortish sim cho‟lg‟ami; B - ushlab turuvchi sim cho‟lg‟ami;  1 - starter; 2 - 
akkumulyator  batareyasi;  3  -  generator;  4  -  rele-rostlagich  blokgi;  5  -  quluf;  6  - 
starterni ulash relesi.  
 
Barcha o‟zgarmas tok generatorlari qaytaruvchanlik, ya‟ni ular o‟zgarmas tok 
elektr  dvigatellariga  aylanish  xususiyatiga  ega  ekanligini  ta‟qidlab  o‟tish  lozim. 
Biroq statyor tok miqdoriga bog‟liq bo‟lgan katta aylanuvchi momentga ega bo‟lishi 
kerak.  Zamonaviy  startyorlar  dvigatelni  ishga  tushirish  vaqtida  200-800  A  tok 
iste‟mol  qiladi  va  bunda  yakor  chulg‟ami  shunday  tokni  o‟tkaza  olishga 
mo‟ljallangan bo‟lishi kerak. SHuning uchun starter yakori chulg‟ami o‟ramlarining 
ko‟ndalang  kesimi  generator  yakori  chulg‟ami  o‟ramlarining  ko‟ndalang  kesimiga 
nisbatan ancha katta bo‟lishi lozim.
 
Zamonaviy starterlar uchta agregat: o‟zgarmas tok elektr dvigateli, boshqarish 
mexanizmi  va  yuritish  mexanizmidan  iborat.  Ishlash  usuliga  qarab  ular  bevosita 
boshqariladigan starter va masofadan boshqariladigan startyorga ajratiladi. Bevosita 
boshqariladigan  starterlarda  haydovchi  ulash  richagini  qo‟l  yoki  oyoq  (ba‟zi 
tiplarida) bilan bosadi. Agar starter va akkumulyator haydovchi yaqiniga joylashgan 
bo‟lsa,  bunday  boshqarish  qulay.  Aks  holda,  tortqi  va  boshqarish  mexanizmi 
sharnirlari  yeyilishi  natijasida  ishonchsiz  ulanadi.  Masofadan  boshqariladigan 
starterlar  keng  tarqalgan.  Haydovchi  startyorni  yo  o‟t  oldirish  kalitini  burab  yoki 
uchirgich knopkasini bosib ishga tushiradi. Starter elektromagnitaviy ishga tushirish 
relesi  orqali  ulanadi.  Masofadan  boshqarishda  dvigatel  ishlab  turganda  startyorni 
ulash mumkin emas. 
 
Yuritish  mexanizmining  ishlash  usuliga  qarab  starterlar  mexanikaviy 
ulanadigan    va    elektromagnitaviy  ulanadigan  starterlarga    bo‟linadi.  Mexanikaviy 
ulanadigan  starterda  uning  shesternyasi  dvigatel  shesternyasi  bilan  (maxovik 
gardishi  orqali)  ulash  richagi  (bir  vaqtda  zanjirga  startyorni  ulaydigan)  yordamida 
tishlashtiriladi.  Elektromagnitaviy  ulanadigan  starterda  shesternya  starterga 
o‟rnatilgan elektromagnit tortish relesi ta‟sirida tishlashadi.