Namangan muhandislik-qurilish instituti

Tog’ jinslarini qazib olish. 
Konlarda ishlashdagi asosiy jarayonlar jinslarni qazib olish va ularni qayta ishlash 
korxonalariga tashib keltirishdan iborat. 
Qazilma  qatlamlar  bo’yicha  chiqarib  olinadi.  Natijada  tog’  jinslari  massivi 
pog’ona-pog’ona  shaklda  kazib  olinadi  va  shunga  yarasha  bo’shliqlar  hosil  bo’ladi. 
Ularning  o’lchamlari  gorizontal  qatlamlarni  olishda  planda  katgalashsa,  qiyalik  va  tik 
joylarni  olishda  ham  planda  ham  chuqurlik  bo’yicha  kattalashadi.  Odatda  qatlamlar 
gorizontal  yo’nalishda  qazib  olinadi.  Ba’zan  qiya  qatlamlarni  qazishda  qiyaliklar  ,tik 
joylarda -tik yuzalar hosil bo’ladi. 
Har  bir  pog’ona  (1.1-rasm),  unda  transport  yo’llarining  gorizont  balandligi  bilan 
tavsiflanadi.  Pog’onaning  balandligi  bo’yicha  cheklovchi  yuzalar  yuqori  va  quyi 
maydonlar deb ataladi. Pog’onaning qazib olingan bo’shliq tomondan cheklab turadigan 
qiya tekislik “pog’onaning qiyaligi” pog’onaning qiyalik burchagi deyiladi. Pog’onaning 
pastki va tepadagi maydonchalar bilan kesishgan chizig’i pastki va tepadagi ”brovka” lar 
deyiladi. 
Karerda  ishchi  va  ishchi  bo’lmagan  bortlar  va  pog’onalar  bo’ladi.Ishchi 
pog’onalarda tog’ jinslari qazib olinadi, shuning uchun uning pastki maydonchasi “ishchi 
maydoncha”  deyiladi.  Unda  qazuvchi,  ortuvchi  mashinalar  ishlaydi,  transport  yo’llari 
bo’ladi.  Qazish  texnologiyasi  sharoitlariga  ko’ra  pog’onalar  bo’laklarga  ajratiladi. 
Qazuvchi-ortuvchi mashinalar bo’laklarda ketma-ket yoki bir vaqtning o’zida ishlaydilar. 
Pog’onaning qazishga tayyorlangan qismi uzunligini “ish fronti”, jami qazib olish 
ob’ekti bo’lgan yuzasini “zaboy” deyiladi. 
Jinslarni  rejali  tarzda  qazib  olish,  qurilish  va  transport  mashinalaridan  ratsional 
foydalanish uchun konlar qatlamlar ko’pincha, gorizontal yo’nalish bo’ylab qaziladi. 
 
1.1-rasm. Pog’onaning elementlari. 
1  -yuqori  va  kuyi  maydonchalar;  2-pog’onaning  qiyalanishi;  3-qazish  brovkasi; 
4-qazish joyi; 5-portlatilgan jins uyumi; 6-to’g’ri cho’michli ekskovator; a- pogonaning 
qiyalik burchagi; R-qazilgan joyning qiyalik burchagi; N -pog’onaning balandligi. 

---

Qatlamlar qalinligi va soni bo’sh jinslarning miqdoriga, bog’liq. Qatlamlar doim bir 
yo’nalishda  tepadan  pastga  qarata  qaziladi.  Bunda  tog’  jinslarining  joylashuv 
yo’nalishiga e’tibor berilmaydi. 
Qalinligi 2-3 m dan kam bo’lgan yotqiziqlar (zaleji) bir pog’ona qilib olinadi (trassa 
bo’yi yo’l karerlari ), gorizontal quvvati 20-40 m.gacha bo’lgan qiya va tik joylashgan 
konlar  bir  necha  pog’ona  qilib  qaziladi.  Bunda  yuqori  gorizontdagi  jinslar  to’la  qazib 
olingandan keyin yangi pog’ona qirqiladi.