Namangan muhandislik-qurilish instituti

Temirbeton maxsulotlarini ishlab chiqarish usullari 
Temirbeton  zavodlarida  texnologik  bosqich  quyidagi  operatsiyalarni  o’z  ichiga 
oladi: 

  transport vositalaridan materialni tushirish va saqlash; 

  tateriaplarni tashish; 

  sementbeton qorishma to’ldiruvchilarni dozalash va aralashtirish; 

  armaturalangan mahsulot; 

  maxsulotni shakllantirish; 

  mahsulotni issiq-namlikda qayta ishlash; 

  tayyr mahsulotni saqlash. 
Temirbeton  mahsulotlarini  ishlab  chiqarishning  agregat,  konveyerli,  titratma 
yoyadigan mashinada ishlab chiqish va uzluksiz stendli usullari mavjud. 
 
6.7-rasm. Temirbeton mahsulotlarni (TBK) tayyorlashning patok-agregat usulining 
texnologik sxemasi. 
A-  beton  qorishmasi  to’ldiruvchilarini  saqlash  mintaqasi;  B-  beton  qorishmasini 
tayyorlash mintaqasi; D-temirbeton konstruktsiyani qoliplash va tayyorlash mintaqasi; E- 
tayyorlangan konstruktsiyalarni to’plash va saqlash posti. 
1-to’ldiruvchilarni  tushirish  posti;  2-qabul  qilish  bunkeri;  3-to’plovchi  bunker;  4- 
5-transport  jamlanmalari;  6-sement  uzatgich;  7-beton  qorgich  markazi;  8-armatura 
sinchlari  va  elementlarini  tayyorlash  uchun  qurilma;  9-armaturalarni  zo’riqgirish 
agregati;  10-armaturalash  posti;  11-o’ziyurar  betonqorgich;  12-kOnstruktsiyalarni 
qoliplash  agregati;  13-materiallarni  saqlash  mintaqasi;  14-oraliq  ombori;  15-  TBK 
tashish; 16-konstruktsiyalarni ko’tarish va tashish; 17-o’ziyurar mashina; 18-tayyor TBK 
ombori. 

---

Agregat  usuli  (6.7-rasm).  Agregat  qurilmasi  qoliplash  (odtsiy  tebratma  yuzali), 
beton  qorishmasini  qolipga  joylashtiruvchi  mashina,  yotqizish  qoliplari  uchun 
mashinalardan  (qoliplash-yotqizish  mashinasi)  iboratdir.  Mahsulotlarni  qolipga  solish 
qolipdan issiqlik kamerasida qotirish uchun kranda ko’chiriladi. Oxirgi ishlab chiqarish 
ketma-ketligi  kameradan  yig’ilgan  materiallarni  to’plash  va  uni  maxsus  qismda 
tayyorlashdan  iborat  bo’ladi.  Tayyor  yaroqli  mahsulot  omborxonaga  «jo’natiladi, 
chiqgan qoliplar esa qoliplash postiga qaytarib yuboriladi. 
6.8-rasm. Temirbeton mahsulotlarni tayerlashning konveyer texnologiyasi. 
I  -  materiaplarni  saqlash  mintaqasi;  II  -  sementbeton  qorishmasini  tayyorlash 
mintaqasi;  III  -  armatura  sinchlarini  tayerlash  mintaqasi;  IV  -  konstruktsiyalar  ni 
tayerlash mintaqasi. 
1-betonning to’ldiruvchilarini tushirish posti; 2-qabul qilish bunkeri; 3- 4- transport 
jamlanmalari; 5 -ishlatiladigan materialpar bunkeri; 6-qorgich bo’limi; 7- sement ombori; 
8-tsemengovoz  vagon;  9-kameralar;  10-termoizlyatsiya  qatlamini  yotqizish  posti; 
11-mahsulotlarni  jo’natish  posti  12-  mahsulotlarni  qoliplash  posti;  13-armatura 
sinchlarini  yotqizish  posti;  14-qolipni  yog’lash;  15-qoliplarni  tozalash;  16-o’ziyurar 
telechka; 17-tayyorlash posti; 18-postlarninazoratqilish. 
Konveyerli usuli (6.8-rasm). Texnologik jarayoni elementar jarayonlarga bo’linadi, 
ya’ni bir xil vaqgda alohida ishchi joylarida bajariladi. Qolip va mahsulot bitta ishchi 
joyidan boshqasiga ko’chiriladi, har biri yopiq zvenoda bajarilishi ta’minlanadi. 
Konveyer  ishlab  chiqarishning  asosiy  talabi  bajariladigan  I  10  jarayonlarining  bir 
maromda borishini ta’minlash bo’lib, ularni davom’ etishi bir xilda bo’lishi kerak. Bunda 
bir xil oraliq vaqgda mahsulotlar bitta ishchi joyidan boshqasiga ko’chiriladi. Elementar 
jarayonlar uchun ish jarayoning davom etishi, uni bajarilishi texnologik jarayonlar ritmi 
bir xil hisoblanadi. 
Konveyer usulidagi mahsulotlarni ko’rinishi o’zgartirish qayta sozlashni talab etadi. 
Ular  bir  xil  tipdagi  umumiy  mahsulotni  ishlab  chiqarishda  ayniqsa  samarador 
hisoblanadi. 
Mahsulotni titratma yoyadigan mashinada ishlab chiqish. Uzluksiz titratma tekislash 
usulining  o’ziga  xos  xususiyati  bu  -  barcha  texnologik  jarayonlar  beton  qorishmasini 
uzatishdan uni oxirgi holatigacha bo’lgan tayyorlash jarayoni bitta qurilmada bajariladi, 
ya’ni plastinka shaklidagi konveyerda, ogir betondan konstruktsiya tayyorlash 25-30 m/s 

---

tezlikda uzluksiz harakatlanadi. 
Stend usuli. Buyumlarni tayyorlash qo’zg’almas qolipda yoki ishchi joyi- stendlarda 
tayyorlanadi.  Qoliplash  jarayonida  betonni  mahsulot  mustahkam  holatiga  kelguncha 
joyida qoldiriladi, texnologik jarayonlar tugagandan so’ng uni bitta qolipdan ikkinchisiga 
ko’chiriladi. 
Stendli usul agregatlar bilan solishtirganda kam ishlab chiqarish maydonlarini talab 
etadi, ko’proq bir qatorda xususan oldindan zo’riqtirilgan konstruktsiyalarda bo’ladi. 
Stsndli ishlab chiqarishda texnologik tsiklning davom etish muddati birinchi o’rinda 
mahsulotni stendda uzoq mudtsat saqlanishiga bog’liq bo’lib, rni mustahkamligi yaxshi 
bo’lishi uchun 1-2 sutka kerak bo’ladi. 
Armatura  sexida  ishni  tashkil  etish.  Armatura  tsexida  mahsulot  tayyorlash 
jarayonida armaturalar to’g’ri harakatga rioya qilingan holda joylashtiriladi. 
Armatura  zavodiga  keladigan  armaturaning  har  bir  partiyasi  uchun  po’latning 
standart  talablariga  mosligi  va  uning  kimyoviy  tarkibini  tasdiqlovchi  zavodning  sinov 
xulosasi  bo’lishi  kerak.  Agar  yo’q  bo’lsa,  ishchi  armatura  sifatida  zavod  sinovidan 
o’tgach  ruxsat  etiladi.  Sinov  uchun  har  20  t  armaturadan  3  ta  namuna  olinadi:  sovuq 
holatda egilishga va uzilguncha cho’zilgincha sinaladi.