Namangan muhandislik-qurilish instituti

Vodorod  bog’lanish.  Yuqorida  aytib  o’tilgan  ionli,  kovalent,  donor-akseptor  va  metall 

bog’lanishlar kimyoviy bog’lanishning asosiy turlaridir. Bundan tashqari vodorod bog’lanish hamda 

molekulalararo tortishish kuchlari (Vander-Vaals kuchlari) kabi ikkinchi darajali bog’lanishlar ham 

mavjudligi  aniqlangan.  Orientatsion  va  dispersion,  polyarizatsion  kuchlar  ham  shular  jumlasiga 

kiradi. 

Vodorod  bog’lanishning  asosiy  mohiyati  shundan  iboratki,  biror  modda molekulasida ftor, 

kislorod  va  azot  atomlari  kabi  elektromanfiy  elementlarning  atomlari  bilan  birikkan  bir  valentli 

vodorod  atomi  yana  boshqa  ftor,  kislorod  va  azot  atomlari  bilan  kuchsiz  bog’lanish  xususiyatiga 

ega.  Buni  quyidagi  misollardan oson  tushunish  mumkin.  Masalan, HF da vodorod atomi  elektroni 

ftor atomiga yaqin joylashganligi tufayli shartli ravishda vodorod atomi musbat zaryadga ega bo’lib 

qoladi, yani vodorod ioni hosil bo’ladi deyish mumkin. 

Ftor yoki kislorod atomining juft elektronlari vodorod ionini o’ziga tortadi, natijada vodorod 

atomi  ikki  tomondan  bog’lanib  qoladi:  H-F....H-F....H-F  umuman  (HF);  bu  yerda  n  =  2,3,4,5,6 

bo’lishi mumkin. Shunday qilib, elektromanfiyligi katta bo’lgan element atomi bilan vodorod atomi 

orasida vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish vodorod bog’lanish deb yuritiladi. 

Asosiy  bog’lanishlar  energiyasi  84-1042  kj/mol  bo’lgani  holda,  vodorod  bog’lanish  ener-

giyasi 21-42 kj/molni tashkil qiladi. Molekulalararo tortishish kuchlarining mustahkamligi esa 0,1-

8,4 kj/mol atrofida bo’ladi.