|
3.3.Total Quality Management (TQM) kontseptsiyasi (Sifatni yalpi boshqarish)
Total Quality Management (TQM) kontseptsiyasi. XX asrning 70-80 yillarida jahon
mahsulot va xizmatlar bozorining rivojlanishi, unda raqobatning keskinlashuvi va
protektsionizm siyosatini olib borilishi, sifatni boshqarishning yangi davriga o’tishini
taqozo etdi. CHunki, iste’molchini raqobatchilar mahsulotidan ko’ra kamroq qondirgan
mahsulot raqobatga dosh berolmay qolgan edi.
Ta’kidlash lozimki, TQM kontseptsiyasi bir vaqtning o’zida shakllanmagan; u
sifatni boshqarish taraqqiyotining butun zamonaviy bosqichi davomida shakllanib kelgan.
Masalan, sifatni statistik usullar vositasida boshqarish bo’yicha V.SHuxart va E.Deming
ta’riflashgan ko’pgina g’oyalar TQMning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. “Malaya
entsiklopediya kachestva” muallifi N. Inyatsning fikricha, TQMning birinchi ma’lum
bo’lgan modeli (garchi, bu model ilgari bunday atalmagan va nazarda tutilmagan bo’lsa-
da) 1951 yilda Deming Mukofotini ta’sis qilish mezonlariga kiritilgan edi. SHunga
qaramay, odatda XX asrning 80-yillarini TQM kontseptsiyasining shakllanishi davri deb
hisoblashadi. Masalan, aynan 1983 yilda A. Feygenbaumning “Sifatni umumiy nazorat
qilish” (Total Quality Control, McGrawHill, 1983) kitobining 40-nashri chop etilgan edi.
Feygenbaum kitobda TQM (Total Quality Management) “Sifatni yalpi boshqarish”
kontseptsiyasiga birinchilardan bo’lib ta’rif bergan. Birinchi bo’lib sifat muammolarining
ko’p qamrovligiga e’tiborni qaratgan “g’arb maktabi” namoyandalari (Filipp Krosbi,
Tom Peters, Klaus Meler) TQM kontseptsiyasi shakllanishiga katta hissa qo’shganlar.
25
Biroq TQMning shakllanish jarayoni shu kungacha ham tugallanmagan. Bu haqda
ko’pgina nashrlar ham dalolat bermoqda. Jumladan, Yaponiya olimlar va muhandislar
ittifoqining (JUSE) sifat bo’yicha tadqiqotchilar guruhi 1997 yilda ishlab chiqqan TQM
Deklaratsiyasi shular jumlasiga kiradi.
Hozirgi kungacha TQM kontseptsiyasining umum qabul qilingan yagona ta’rifi
mavjud emas. ISO 8402 xalqaro standartida TQM tashkilotni boshqarishda sifatga
qaratilgan, uning barcha a’zolari ishtirokiga asoslangan, iste’molchining ehtiyojini
qondirish orqali va tashkilot, shu bilan birga jamiyatning barcha a’zolari foydasini
ko’zlab, uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishishga yo’naltirilgan yondoshuv, deb
izohlangan.
Panov A.N. tadqiqotida sifatni yalpi boshqarish - faoliyatning barcha yo’nalishlarini
qamrab oluvchi boshqaruv tamoyilidir, ya’ni, bunda doimo takomillashib borish
maqsadida, barcha xodimlar salohiyatidan imkon qadar ko’proq foydalanish evaziga
iste’molchi va jamiyatning ehtiyoj va talablari, shuningdek, tashkilotning maqsad va
vazifalari eng samarali tarzda qondiriladi, deb ta’riflanadi.
Sifat sohasidagi boshqaruvning yangi kontseptsiyasida rahbarlik uslubiga, xodimlar
malakasiga, ularning xatti-harakatlari motivatsiyasiga va yangiliklarga bo’lgan
munosabatiga ulkan ahamiyat beriladi. Korxonaning jamiyatdagi ijtimoiy rolining o’sib
borishi, tashkilotchilik madaniyati, ya’ni qadriyatlar tizimi, axloq me’yorlari, mo’ljal va
maqsadlar ahamiyatini yanada oshiradi. Xodimlar mehnati yanada ijodiy, yanada
mas’uliyatli bo’lib qoldi. Inson resurslaridan oqilona, to’liq foydalanish va ularning
ehtiyojlarini ko’proq hisobga olish orqali, TQM kontseptsiyasi tashkilotlar ichida o’z-
o’zini rivojlantirish va malakasini oshirish uchun asos yaratdi.
A.V.Glichevning fikricha, TQMning asl mohiyati - korxona faoliyatining barcha
qirralarini, binobarin, barcha xodimlarni sifatni yaxshilash g’oyasi bilan qamrab olish
vazifasi qo’yilishidadir.
SHunday qilib, yangi kontseptsiyaning asosiy e’tibori tashqi iste’molchilarning,
ya’ni, ayrim iste’molchilar va butun jamiyatning ehtiyojini qondirish va istagini
aniqlashga, shuningdek, ichki iste’molchilarning, ya’ni tashkilot jamoasi a’zolarini
qondirishga qaratilgan. Ya’ni, sifatning ijtimoiy yo’nalishi birinchi o’ringa chiqadi.
Bundan tashqari, boshqa manfaatdor taraflar: investorlar, aktsiyadorlar,
ta’minotchilarga ham katta ahamiyat beriladi.
Bu davrda, 1987 yilda ISO 9000 sifat standartlarining birinchi tahririni chiqishi
muhim voqea bo’ldi. Bu standartlarda, sifat muammolarini yechish uchun,
korxonalardagi
barcha
faoliyat
turlarini
bir
butun
holda
rivojlantirish
va
muvofiqlashtirishga asoslangan tizimli yondoshuvni qo’llash zarurligiga alohida
ahamiyat beriladi. Bu hujjatlar ikkinchi jahon urushidan keyingi sifat rivojlanishida
mavjud bo’lgan ikki yo’nalishning natijasidir. Bir tomondan, bu unifikatsiya va
standartlashtirishga intilish bo’lsa, ikkinchi tomondan, sifatni yalpi va har tomonlama
boshqarish tamoyillarini ommalashtirilishidir. ISO 9000 standartlaridan tashqari, TQM
strategiyasining kompaniya va tashkilotlar o’rtasida keng ommalashishiga sifat
sohasidagi milliy mukofotlar ham xizmat qildi. 1987 yilda sifat bo’yicha Malkolьm
Boldrij nomli Amerika mukofoti (Malcolm Baldrige National Quality Award) ta’sis
etildi. 1992 yilda esa ilk bor sifat bo’yicha Yevropa mukofoti (European Quality Award)
topshirildi.
Sifat masalalarining taraqqiyotiga bag’ishlangan adabiyotlarda TQM kontseptsiyasi
rivojlanishini odatda jamiyatning postindustrial, axborot davriga o’tishi bilan bevosita
bog’lamasa-da, bu ikki tendentsiyani o’zaro bog’lash uchun asos bor.
26
Sifat menejmentining kelgusi istiqboli jamiyatga diqqat-e’tiborning tobora ortishi,
ijtimoiylashuvi darajasi bilan uzviy bog’liqdir. G.Nivning “Doktor Deming hududi”
kitobida Demingning sifat g’oyasi bilan bog’lanuvchi sifat inqilobi – ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishning ob’ektiv tendentsiyalari hamda yangi iqtisodiyot davri vujudga kelishi
natijasida hosil bo’lgan menejment falsafasi va usullaridagi chuqur o’zgarishlar davri
uchun muqaddima, xolos, deb ta’kidlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
