Namangan muhandislik-qurilish instituti kimyoviy texnologiya

1. Mexanik aralashma. Agar qotishma tarkibiga kiruvchi elementlarning atomlari birlamchi kristal-lanish jarayonida bir-biriga tortilmay, balki qochsa, bunday qotishmaga kiruvchi har bir element atomlari kristallanishida mustaqil kristallar hosil qiladi va ularning donachalari ayrim-ayrim mexanik aralashmani beradi.
2. Qattiq eritma. Agar qotishma tarkibiga kiruvchi elementlarning atomlari bir-birida to‘la yoki cheklangan holda erisa bunday qotishmalarga qattiq eritmalar deyiladi. Bu xususiyat qattiq holatda ham saqlanadi.
3. Kimyoviy birikma. Birlamchi kristallanish jarayonida elementlarning o‘zaro kimyoviy reaksiyaga kirishuvi natijasida hosil bo‘lgan birikmalarga kimyoviy birikma deyiladi. Bu birikmalar kristall panjaralari ularnikidan o‘zgacha bo‘ladi.
Qattiq qotishmalar — yuqori (1000° dan yuqori) t ragacha qizdirilganda o’z qattiqligi, mustaҳkamligi, kesish va boshqalar xossalarini saqlab qoladigan materiallar. Nihoyatda qattiq, issiqbardosh, otashbardosh, yeyilishga chidamli xillarga bo’linadi. Qattiq qotishmalarning metallokeramik, mineralokeramik va quyma guruhlari bor.

Metallokeramik qattiq qotishmalar, asosan, bir yoki bir necha karbiddan — volfram, titan, tantal karbidlari va boshqalardan iborat; bog`lovchi komponent sifatida, odatda, kobaltdan, kamdankam ҳollarda nikel, uning molibden, po’lat bilan qotishmasidan foydalaniladi. Metallokeramik qattiq qotishmalar presslab va qizdirib qovushtirib, turli shaklli va ҳar xil o’lchamli plastinkalar tarzida tayyorlanadi. Ulardan metall va qotishmalarni kesib ishlash, bosim bilan ishlash (sim kiryalash, shtamplash, kalibrlash va boshqalar), burg`ilash ishlari va boshqalarda foydalaniladi.

Mineralokeramik qattiq qotishmalar alyuminiy oksidli minerallarni presslash va. chamasi 1750°, trada qovushtirish yo’li bilan tayyorlanadi va turli o’lcham ҳamda shakldagi plastinalar tarzida bo’ladi. Mineralokeramik qattiq qotishmalarning qattiqligi Rokvell bo’yicha 93 ga etadi (q. Rokvell usuli), 1200° gacha qizdirilganda ҳam mexanik xossalarini yo’qotmaydi; kesuvchi asboblar tayyorlashda ishlatiladi.