Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

- 37 - 

 

 

 

Razvertkalar.  Qo’l  bilan  razvertkalashda  dastakli  razvertka,  dastgohda  ishlov  berishda 

esa  mashina  rezvertkasidan  foydalaniladi.  Mashina  razvertkalarini  ishchi  qismini  kalta  qilib 

tayyorlanadi.  Ishlov  beriladigan  teshikning  shakliga  ko’ra,  razvertka  tsilindrsimon  va 

konussimon shakllarda bo’lishi mumkin. 

 

 

 

Dastakli va mashina razvertkalari uch qismdan-ishchi, bo’yin hamda quyruqdan iborat. 

Ishchi  qismida  aylana  bo’ylab  kesuvchi  va  yig’uvchi  tishlar  joylashgan.  Yig’uvchi  qismining 

uchida yo’naltiruvchi konus (45



) bo’lib, u kesuvchi qirralarni qirindilardan to’sadi. Kesuvchi 

qirralar  razvertka  o’qi  bilan  burchak  hosil  qiladi  (dastaklisi  uchun  0,5



-1,5



,  mashina 

razvertkasi uchun 3



-5



 ga teng). 

 

 

 

Razvertkaning  kalibrlash  qismi  ish  jarayonida  teshikni  kalibrlash  va  razvertkani  teshikka 

yo’naltirish  uchun  xizmat  qiladi.  Har  bir  kesuvchi  tish  ishchi  qismi  bo’ylab  ariqcha  bilan 

tugallanadi,  u  qirindini  teshikdan  chiqarib  yuborishga  xizmat  qiladi.  Teskari  konus  kalibrlash 

qismiga  yaqin  quyruqda  joylashgan  bo’lib,  ish  jarayonida  ishqalanishni  kamaytirish. 

Razvertkani  teshikdan  chiqarishda  ishlov  berilgan  sirt  sifatini  saqlashga  yordam  beradi. 

Dastakli razvertkalarda teskari konus 0,05-0,1 mm gacha, mashina razvertkalarida esa 0,04-0,3 

---

 

- 38 - 

mm  gacha  bo’lishi  mumkin.  Razvertkaning  bo’yni  teskari  konusning  orqasida  bo’lib,  u 

frezalashda frezani hamda charxlashda silliqlash asbobni chiqarib olishga xizmat qiladi. 

 

Dastakli  razvertkalarning  kvadrat  shakldagi  quyrug’i  parmadasta  bilan  ishlashga 

mo’ljallangan.  Mashina  razvertkalarining  quyrug’i 



10-12  mm  li  tsilindrsimon  shaklda, 

yiriklari esa konus shaklida yasaladi. 

 

Razvertkaning tishlari uning kesuvchi elementi hisoblanadi (rasm, a, b). Tishning orqa 

burchagi  6



-15



,  o’tkirlik  burchagi  0



-10



.  Tishlar  aylana  bo’ylab  bir  tekis  yoki  tartibsiz 

joylashishi  mumkin.  Qo’l  bilan  ishlashda  tishlari  bir  tekis  joylashmagan  razvertkalardan 

foydalaniladi,  masalan,  8  tishli  razvertkadagi  burchaklar  42,  44,  46  va  48



  ni  tashkil  etadi 

(rasm, v). Tishlarning bunday tartibda joylashishi teshik sirtining toza bo’lishini ta’minlaydi. 

 

Mashina  razvertkalarining  kesuvchi  tishlari  aylana  bo’ylab  bir  xil  burchak  ostida 

taqsimlanadi (rasm, g). Ular juft sonlardan (6, 8. 10 va h.k) iboratdir. Binobarin, tishlar qancha 

ko’p bo’lsa, ishlov shuncha sifatli bo’ladi. 

 

 

 

 

Dastakli  va  mashina  razvertkalari  to’g’ri,  spiral  va  ariqcha  tishli  shaklda  tayyorlanadi. 

Vint  ariqchalarining  yo’nalishi  bo’yicha  ular  o’ng  va  chap  turlarga  bo’linadi  (rasm,  a,  b). 

Ammo  bunday  razvertkalarni  tayyorlash,  ayniqsa,  charxlash  juda  murakkab  jarayon  bo’lgani 

uchun ular faqat ariqchali teshiklarni razvertkalashda ishlatiladi.