Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

 

To’g’rilash tahtalari, list, sim va val  

tipidagi metallarni sovuq va qizdirish yo’li bilan to’g’rilash 

 

Metall tasmalarni to’g’rilash quyidagi ketma-

ketlikda 

bajariladi. 

Qavariq 

tomon 

chegaralarini  bo’r  bilan  belgilanadi,  keyin 

bolg’alanadi.  Tasmani  plitaga  qo’yganda 

uning  qavariq  tomoni  tepada  turishi  lozim. 

Zarbani  qavariqning  eng  baland  joyidan 

boshlab,  uning  chegarasiga  borgan  sayin 

kamaytirish  kerak.  Agar  detalda  qavariq 

yuzalari  ko’p  bo’lsa,  to’g’rilashni  avval 

detalning 

chetlariga 

yaqin 

bo’lgan 

qavariqlardan 

boshlanadi, 

keyinchalik 

o’rtadagi  qavariqlar  to’g’rilanadi.  To’g’rilash 

natijasini  ko’z  yoki  chizg’ich  bilan  tekshirish 

mumkin. 

 

Simni  to’g’rilash.  Simning  egriligini  ko’z  bilan  tekshirilgach,  egri  joylarining 

chegarasini  bo’r  bilan  belgilab  olinadi,  keyin  simning  egilgan  joyi  tepega  qaratib  qo’yiladi. 

Zarbani egrilik chegarasidan boshlab o’rtasiga tomon ko’chiriladi. Sim diametri va egriligining 

katta-kichikligiga qarab berilishi zarur. 

 

Egrilikni to’g’rilashda simni o’qi bo’yicha aylantirib zarba beriladi. Agar simda egrilik 

ko’p  bo’lsa,  to’g’rilashni  detalning  uchiga  yaqin  joydan  boshlash,  keyin  o’rtasini  tekislash 

kerak. 

 

Toblangan  detallarni  rixtovkalash  (to’g’rilash).  Ayrim  hollarda  po’lat  detallar 

toblangandan keyin qavariqlanadi. Toblashda hosil bo’lgan egrilikni to’g’rilashni rixtovkalash 

deyiladi. Rixtovkalash aniqligi 0,01-0,05 mm bo’lishi mumkin. Rixtovkalash harakteriga ko’ra, 

toblangan  muhrali  yoki  egri  sirtli  bolg’alar  tanlanadi.  Bu  holda  detalni  tekis  taxtada  emas, 

balki rixtovkalash babkasida to’g’rilanadi. 

 

Vallarni  to’g’rilash.  Diametrlari  30  mm.  gacha  bo’lgan  vallarni  qo’l  presslarida 

to’g’rilanadi.  Bunda  valni  ikki  prizmaga  qo’yib  vint  bilan  qisiladi  va  egilish  indikator 

---

 

- 19 - 

yordamida aniqlanadi. Valdagi qoldiq kuchlanishlarni bartaraf etish uchun valni 30-40 daqiqa 

400

0

-500

0

  da  toblab,  keyin  sovitiladi.  Parchin  usulida  to’g’rilashda  egilgan  valni  qavariq 

tomoni bilan taxtaga qo’yib sirtiga juda kuchli bo’lmagan zarba beriladi. 

 

Qizdirish  yo’li  bilan  to’g’rilash  (zarbasiz).  Profil  metall  (tavrli,  ikki  tavrli,  burchaklik, 

shveller),  ichi  bo’sh  val,  qalin  po’lat  listlarning  egilgan  joylarini  qizdirish  yo’li  bilan 

to’g’rilanadi.  Buning  uchun  kavsharlash  lampalari  yoki  gaz  gorelkalaridan  foydalaniladi. 

Qizdirilayotgan metallni ranggi qizg’ish tus olib, elastik holatga kelgach, xom asbest yoki ho’l 

latta bilan sovitiladi. Sovish natijasida u to’g’rilanib qoladi. 

 

Sovuq  holda  rixtovkalash.  Payvandlangan  buyumlardagi  uncha  katta  bo’lmagan 

nosozliklar qo’lda yumshoq bolg’achalar bilan to’g’rilanadi, buning uchun taxta yoki sandonga 

qo’yib bolg’alanadi. O’ta egilgan  yaxlit buyumlarni esa  maxsus presslarda har xil to’g’rilash 

moslamalarini  qo’llab  to’g’rilanadi.  Payvandlangan  detallarni  sovuq  holda  to’g’rilashda 

ehtiyot  bo’lish,  chokning  mustahkamligini  saqlash  uchun  muhrasi  tekis  bo’lgan  bolg’adan 

foydalanish  kerak,  aks  holda  bolg’aning  o’tkir  qirralari  payvand  choklarini  yaroqsizlantirib, 

detalning mustahkamligini yo’qotadi. 

 

Detal  va  zagotovkalarni  qo’lda  to’g’rilash  sermashaqqat  va  unumsizdir.  SHuning 

uchun bu usul kichik partiyadagi detallarni to’g’rilashda qo’llaniladi. Sanoat korxonalarda  bu 

ish mashinalar zimmasiga yuklangan. 

 

Eguvchi  jo’va  (valьts)lar.  Sanoat  korxonalarida  listlar  sirtidagi  notekislik  jo’valar 

yordamida  to’g’rilanadi.  Jo’valashning  mexanizatsiyalashtirilgan  turlari  bor.  Qo’l  yoki  uch 

valli  eguvchi  jo’valar  bilan  sirtlardagi  notekisliklar:  g’adir-budirlik,  qavariq  va  shunga 

o’xshash notekisliklar to’g’rilanadi. Qalinligi 3 mm gacha bo’lgan listlar odatda, uch vallarda, 

undan qalinrog’i maxsus mashinalarda to’g’rilanadi. 

 

Uch  valli  list  eguvchi  mashinalar  korpusga  o’rnatilgan  uchta  ostin-ustin  joylashgan 

tsilindr  vallardan  iborat.  Zarur  bo’lib  qolganda  listning  qalinligi  hisobiga  vallar  bir  biridan 

uzoqlashtirilishi  yoki  yaqinlashtirilishi  mumkin.  Ish  jarayonida  listlarning  osilib  qolmasligi 

uchun mashina qo’shimcha val bilan jihozlangan.