Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Rejalash uchun moslamalar 

Ishlov berish uchun faqat bir tekislikda rejalashning o’zgina kifoya qiladigan shakldagi 

detallar  uncha  ko’p  emas.  SHakli  hamda  o’lchamlari  har  xil  tekisliklarda  turlicha  bo’lgan  va 

shu  sababli  bir  necha  tekislikda  rejlashga  to’g’ri  keladigan  detallar  ko’proq.  Masalan, 

tasvirlangan detal uchun ikki tekislikda, suhar uchun kamida uch tekislikda chiziqlar chizishga 

to’g’ri keladi. Bunday detallar uchun fazoviy rejalash talab qilinadi. 

 

Fazoviy  rejalashning  xususiyatlari  va  uning  tekislikda  rejalashdan  farqi  shugina  emas. 

Masalan,  podshipnikni  rejalash  uchun  zagotovkaning  turli  sirtlarida  reja  chiziqlarini  chizish 

kamlik  qiladi.  Yaroqli  detal  olish  uchun,  bundan  tashqari.  Teshikning  o’qi  asosga  parallel, 

toretslar  o’qqa  perpendikulyar  bo’lishi,  mahkamlash  teshiklari  to’g’ri  joylashishi  kerak  va 

hokazo. 

 

Demak,  fazoviy  rejalashda  har  bir  sirtning  va  shakli  va  o’lchamlarini,  shuningdek, 

o’zaro vaziyatini ta’minlash talab qilinadi. Fazoviy rejalashda har xil sirtlarning reja chizig’ini 

bir-biriga bog’lash uchun zagotovka rejalash plitasiga o’rnatiladi va o’nga nisbatan joylashishi 

aniq  belgilab  olinadi.  Rejalash  asbobi  plita  tekisligi  bo’ylab  yurgiziladi.  U  bilan  chiziladigan 

barcha  reja  chiziqlari  bir  tekislikka  nisbatan,  ya’ni  plita  tekisligiga  nisbatan  zarur  vaziyatni 

egallaydi va demak, bir-biriga bog’lanadi. 

Fazoviy rejalashda ishlatiladigan asbob va moslamalar 

 

Rejalash plitalari mayda donli zich cho’yandan tayyorlanadi. Ularning ichi bo’sh bo’lib, 

ichida  bikrlik  qobirg’alari  bor.  Quyidagi  lchamli  rejalash  plitalari  standartlashtirilgan 

400X400;  630X400;  630X630;  1000X630;  10001000;  1600X1000;  2000X1000;  2500X1600 

mm. 

 

Plitaning  ustki  tekisligi  juda  tekis  qilib  ishlanadi.  O’nga  zagotovka  va  moslamalarni 

joylashtirish uchun bo’ylama va ko’ndalang yo’nalishda chuqurligi va eni 1-2 mm li ariqchalar 

qilinadi. Ariqchalar 200-500 mm o’lchamli kvadratlarni hosil qiladi. Plitaning yon tomonlariga 

ham ishlov beriladi. Ular ustki tekislikka va o’zaro perpendikulyar bo’lishi kerak. 

 

Rejalash  plitasi  ustaxonaning  eng  yorug’  joyiga  poydevor,  stol  yoki  domkratlarga 

o’rnatiladi.  Uning  ustki  tekisligi  gorizontal  yotishi  zarur  (shayton  bilan  tekshirib  ko’riladi). 

O’nga yupqa gafit qatlami surkash tavsiya qilinadi, shunda rejalash asbobi plita ustida bemalol 

suriladi. 

 

Fazoviy rejalashda reja chiziqlari reysmas yoki shtangenreysmoslar bilan chiziladi. 

 

Reysmosda  og’ir  taglikka  o’rnatilgan  stoyka  bo’ladi.  Taglikning  osti  rejalash  plitasida 

yaxshi surilishi uchun o’nga yaxshilab ishlov 

beriladi.  Stoykada  chizg’ichni  o’rnatish  va 

---

 

- 55 - 

mahkamlash uchun mo’ljallangan teshikli xomutcha harakatlanadi. Xomutcha vint  yordamida 

zarur vaziyatda mahkamlab qo’yiladi. 

 

Universal reysmos chizg’ich vaziyatini rostlashga imkon beradi. Uning asosida sharnirli 

mahkamlangan plitka bor, uni mikrometrik vint bilan ko’tarish va tushirish mumkin. Reysmas 

stoykasi  shu  plitkaga  o’rnatilgan.  U  burila  oladi.  Asosida  prizmatik  o’yiq  bo’lib,  reysmasni 

tsilindrik sirtlarga qo’yishga imkon beradi. 

 

Rejalash uchun shtangenreysmaslardan foydalanish ancha qulay. Yaxshi ishlov berilgan 

asosga  shtanga  o’rnatilgan,  unda  noniusli  ramka  harakatlanadi.  Nonius  o’lchamlarni  0,05-0,1 

mm  aniqlikda  qo’yishga  imkon  beradi.  Ramkaga  tutqich  yordamida  yassi  chizg’ich 

mahkamlanadi. Mikrometrik surish uzeli zarur o’lchamni tez va aniq qo’yishga imkon beradi. 

SHtangenreysmaslardan ishlov berilgan sirtli detallarni rejalashda foydalanish tavsiya qilinadi.