Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Tekisliklarni  ishqalash.  Qichik  tekisliklar  qo’zg’almas  ishqalagichlarda  ishqalanadi. 

Dastlabki ishqalash uchun ariqchali plitalardan foydalaniladi. Buyumni barcha barmoqlar bilan 

ushlab  (quyidagi  rasm,  b),  butun  ishqalagich  sirtida  ilgarilama-qaytma  va  aylanma 

harakatlantiradi. Mayda detallar faqat bosh va ko’rsatkich barmoqlar bilan ushlanadi (quyidagi 

rasm, v). Uzil-kesil ishqalashda ariqchalari bo’lmagan silliq ishqalagichlardan foydalaniladi.  

---

 

- 75 - 

 

Asosiy ishqalash usullari 

Katta 

tekisliklarni 

dastlabki 

ishqalashda 

aylanuvchi 

disklardan 

foydalangan  ma’qul.  Bunda  diskning 

butup  sirtidan  foydalanish  uchun 

detalь 

O’ng  qo’l  bilan  radial 

yo’nalishda 

bushgina 

harakatlantiriladi. 

Aylanma 

tezlik 

diskning  chetidan  o’rtasiga  borgan 

sari 

o’zgarib 

borganligi 

uchun 

detalning  markazdan  uzoqroq  yotgan 

joylari tezroq ishqalanadi. SHu sababli 

buyumni  vaqt-vaqti  bilan  burib  turish 

kerak.  Bunday  detallar  qo’zg’almas 

yassi 

ishqalagichlarda 

uzil-kesil 

ishqalanadi.  Ensiz  detallarga  ishlov 

berganda  tayapch  sirtni  kattalashtirish 

uchun  ularga  kubik  yoki  prizmalar 

qo’shib 

ishqalanadi 

(rasm,g). 

Buyumni  kubikka  bo’shgina  siqish 

lozim.  SHuida  asosiy  bosim  kubikka 

emas,  detalga  tushadi.  Aks  holda 

kubikning 

tagi 

ishqalanib, 

tezda 

yeyiladi  va  u  detalь  bilan  birga 

qiyshiq  chiqadi.  Ko’pipcha,  bir  necha 

ensiz  detallar  strubtsina  yoki  parchin 

mixlar  yordamida  biriktirilib,  paket 

tarzida 

ishqalanadi 

(rasm, 

d). 

Burchaklar  va  ensiz  chuqurchalar 

qiya 

plastinkalar 

shaklidagi 

ishqalagichlarda 

o’lchamiga 

yetkaziladi (rasm, d).  

Yon tomonda turgan buyum qiyshayib ketmasligi uchun uning qarama-qarshi tomoniga 

posangi kiydiriladi. Qeng sirtli yupqa buyumlarni ishqalash uchun ularni yog’och plitkaga mix 

bilan mahkamlab, ishqalagich ustida shu plita bilan birga xarakatlantiriladi (rasm, ye). 

TSilindrik  va  konussimon  detallarni  ishqalash.  Ishqalagich  sifatida  qisqichli  qirqma 

vtulkadan  foydalanilganda  u  buyumga  kiydiriladi.  Buyum  sekin  aylantiriladi  (buning  uchun 

tokarlik  stanogidan  foydalanish  mumkin),  ishqalagich  uning  o’qi  bo’ylab  harakatlantiriladi. 

Ishqalash jarayonida vtulka qisib turiladi. 

Yassi  ishqalagich  egov  kabi  ishlatiladi,  u  aylanib  turgan  buyum  sirtida  u  yog’dan  bu 

yoqqa yurgiziladi. 

Teshiklarni  o’lchamiga  yetkazish  uchun  ishqalagich  sekii  aylantiriladi.  Ishqalanadigan 

vtulka ishqalagich bo’ylab oldinga va orqaga yurgiziladi (yuqoridagi rasm, j). Agar ishqalagich 

rostlanadigan bo’lsa, ishqalash davomida o’lchami kattalashtirib turiladi. 

Konussimon  teishklar  konussimon  cho’yan  ishqalagichlar  bilan  ishqalanadi.  Dastlabki 

ishqalash  uchun  ishqalagichlarga  aylanish  yo’nalishiga  teskari  yo’nalishda  spiral  ariqchalar 

qilinadi  (aks  qolda  abraziv  material  asosga  tomon  suriladi).  Uzil-kesil  ishqalashga 

mo’ljallangan ishqalagichlar silliq bo’ladi. 

Ishqalagichni  dastasidan  ushlab,  dam  soat  strelkasi  yo’nalishida,  dam  unga  teskari 

yo’nalishda  yarim  aylanishdan  bir  oz  ko’proq  masofaga  aylantiriladi  va  vaqt-vaqti  bilan 

ko’tarib turiladi, aks holda bir joyi ishqalanaverib, halqasimon chiziqlar hosil bo’lishi mumkin. 

---

 

- 76 - 

Ko’zgu kabi yaltiraydigan sirt qosil qilish. Buning uchun sirt  mayii GOI pastasi bilan 

ishlanadi;  ishlatilgan  abraziv  materiallar  qoldiqlarini  moy  yoki  kerosinda  qorib  ishqalanadi; 

benzin bilan suyultirilgan krokus yoki alyuminiy kukuni yordamida ishqalanadi.