Namangan muhandislik pedagogika instituti

 
7.3. Yangiliklar va innovatsiyalar portfelini shakllantirish 
 
Tovarlarning raqobatbardoshligi, tashkilotning moliyaviy, texnik, sotsial, tashkiliy 
holati, uning raqobat afzalliklarini tahlil qilish natijalari asosida tashkilotning faoliyat 
yuritish va majmuaviy rivojlanish siyosati shakllantiriladi. Tashkilotning siyosati – tashkilot 
rahbariyati tomonidan faoliyatning qandaydir sohasi (texnik, iqtisodiy, sotsial, tashqi 
iqtisodiy va h.k)da o’tkaziladigan asosiy yo’li, strategik tadbirlar tizimidir. Yangiliklar ya’ni 
innovatsiyalarni tadbiq etish har qanday strategiyaning asosi bo’ladi.
10
 
Innovatsiya faoliyatlarini yaratish bo’yicha bin qancha qulayliklar mavjud, ayniqsa 
innovatsion tadbirkorlikning maqsadi innovatsiyalarni amalga oshirish yo’li bilan natija 
olishdan iboratdir. Innovatsion faoliyat sohasini belgilash uchun tashkilotning asosiy 
strategiyalari (maqsadlari)ni ta’riflovchi quyidagi belgilarni kiritamiz
11
: 
K – Ishlab chiqarilayotgan tovarning sifatini oshirish. Strategiya tashkilot foydasini 
ko’payishiga, ammo katta xatar bilan, olib keladi; 
TS – Tovar narxini qolgan strategiyalarni o’zlashtirishsiz saqlab qolishda pasaytirish. 
Ushbu strategiya ishlab chiqarilgan tovar va o’zlashtirilgan texnologiyalarni bozorga 
mustahkam ravishda tadbiq etish, sotishga qaratilgan. Strategiya, qoidaga ko’ra, tashkilot 
foydasini kamayishiga olib keladi. 
S – ishlab chiqarilayotgan tovar tannarxini yangi texnologiyalar, ishlab chiqarish va 
mehnatni tashkil qilishning yangi usullari, menejmentni o’zlashtirish hisobiga pasayishi. 
Strategiya, qoidaga ko’ra tashkilot foydasini ko’payishiga olib keladi. 
V – ushbu bozor uchun qolgan strategiyalarning o’zgarishsiz tovar ishlab chiqarish 
dasturi (sotishlar hajmi)ni ko’payishi. Strategiya ko’lam samarasidan foydalanish hisobiga 
foydani ko’payishiga olib keladi. 
R – sotishning yangi bozorini o’zlashtirish, eski va yangi tovar servisini oshishi. 
Strategiya, qoidaga ko’ra, tashkilot foydasini ko’payishiga olib keladi. 
                                                 
10
 Р.А. Фатхуддинов «Инновационный менежмент: классификация, структура и отличительные черты 
инновационных организаций: Экономические законы, законы организации, научные подходы и принципы и 
др.»: Учебник для вузов. Изд. 5-е, испр., доп. «Питер», 2007 
 
11
 Borut Likar, co-editors Peter Fatur, Urshka Mrgole ; translation Arslingue K.Jontar, TEFL, TBE. - 1st. ed. - 
El. knjiga. - Ljubljana INNOVATION management [Elektronski vir] page 51 
 
84

---

  
 
Tashkilotning sanab o’tilgan strategiyalarini amalga oshirish uchun innovatsiyalar 
zarur. 7.1-jadvalda tashkilot strategiyalarini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan 
innovatsiyalarning asosiy turlari sanab o’tilgan. 
7.1- jadval 
Tashkilot strategiyalarini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan innovatsiyalar turlari 
 
Tashkilot strategiyasini amalga oshirish 
uchun zarur bo’lgan innovatsiyalarning turlari 
Tashkilotning asosiy strategiyasi 
K TS S  V R 
1.Kashfiyotlar asosida butunlay yangi 
tovarni yaratish 
+  
+    + 
2.Nou-xau asosida ishlab chiqilayotgan 
tovarni takomillashtirish 
+ 
    
3.Kashfiyotlar asosida yangi texnologiyani 
tadbiq etish 
   +   
4.Nou-xau asosida amaldagi texnologiyani 
takomillashtirish 
   +   
5. Nou-xau asosida ishlab chiqarishni tashkil 
qilishni takomillashtirish 
   +   
6. Nou-xau asosida mehnatni tashkil qilishni 
takomillashtirish 
   +   
7.Menejment tizimini shakllantirish yoki 
takomillashtirish 
+   +  + + 
8.Tashkilot (xom ashyo, materiallar, 
butlovchilar va h.k)ning “chiqish” sifatini 
yaxshilash 
+ 
    
9.Tashkilotning tashqi muhit bilan o’zaro 
hamkorligini takomillashtirish 
+  
+     
10.Taktik marketing vazifalari (reklama, 
tovarni bozorga tomon harakatlantirishni 
rag’batlantirish tizimi)ni takomillashtirish 
 
 
 
 
+ 
11.Iste’molchidagi tovar servisi sifatini 
oshirish 
 
 
 
+ 
 
12.Tashkilot tovarlarining mavjud bozorini 
kengaytirish 
 +    + 
13.Yangi bozorni o’zlashtirish 
 
 
 
 
+ 
 
Eslatma. “+” belgisi tashkilotning tegishli strategiyasini amalga oshirish uchun 
innovatsiyalarni amalga oshirish zarurligini bildiradi. 
Tashkilotning strategiyalari va maqsadlariga muvofiq ular har xil birlashishlari 
mumkin. Qo’shimcha (1-jadvalga) belgilar kiritamiz: 
1-strategiyani o’zgarmasligini ta’riflovi indeks (eski variant); 
2-strategiyani yangilanishini ta’riflovchi indeks (yangi variant). Masalan, sifatni 
oshishi, solishtirma narxni pasayishi, tannarxni pasayishi, sotishlar hajmini o’sishi, mavjud 
yoki o’zlashtirilgan yangi bozorni kengayishi. 
Tushunamizki, tovarning sifat saqlanib qolinganda iste’molchining foydalanish 
harajatlari o’zgarmaydi; sifatni oshishida iste’molchining harajatlar pasayadi (ishlab 
chiqaruvchining harajatlari o’sishiga nisbatan yuqoriroq sur’atlarda); kashfiyotlar asosida 
yangi tovarni kiritish sifatini oshishi va tovar tannarxini pasayishiga olib keladi. 
85

---

  
 
7.1 – jadvalda belgilangan innovatsiyalarning tashkilot strategiyasiga ta’sirlari va 
qo’shimcha qabul qilingan shartlar asosida tashkilot tovarlarini qayta ishlab chiqarishning 
xarakterliroq turlarini shakllantirish mumkin (7.2 - jadval) 
7. 2. – jadval 
Tovarlarni qayta ishlab chiqarishning asosiy turlari 
 
Tashkilot 
strategiyalarini 
birlashishi 
Tovarlarni qayta ishlab chiqarish turlari 
1. K
1
TS
1
S
1
V
1
R
1 
Oddiy qayta ishlab chiqarish (innovatsiyalarsiz) 
2. K
2
TS
1
S
1
V
1
R
1
 Oshirilgan 
sifatli 
tovarni 
oddiy qayta ishlab chiqarish 
3. K
1
TS
2
S
1
V
1
R
1
 
Tovarni  uni past narxda sotish uchun oddiy qayta ishlab 
chiqarish  
4. K
1
TS
1
S
2
V
1
R
1
 
Tovarni resurslarni tejaydigan texnologik bo’yicha qayta ishlab 
chiqarish 
5. K
2
TS
1
S
1
V
2
R
2
 
Eski va yangi bozorlar uchun yangi tovarni kengaytirilgan 
qayta ishlab chiqarish 
6. K
1
TS
2
S
2
V
2
R
1
 
Yangi texnologiya bo’yicha tayyorlangan eski tovarni 
kengaytirilgan qayta ishlab chiqarish 
7. K
1
TS
1
S
1
V
1
R
2
 
Eski va yangi bozorlar uchun eski tovarni oddiy qayta ishlab 
chiqarish 
8. K
2
TS
2
S
2
V
2
R
2
 
Eski va yangi bozorlar uchun texnologik bo’yicha yangi 
tovarlarni kengaytirilgan qayta ishlab chiqarish (qayta ishlab 
chiqarishning eng murakkab turi) 
Ushbu mavzuda bayon qilingan tavsiyalar bo’yicha bajarilgan ishning asosida 
tashkilotning yangiliklar va innovatsiyalar portfeli shakllantiriladi. Innovatsiyalar portfeli 
tashkilotga tadbiq etish (kiritish) kerak bo’lgan xarid qilingan va shaxsiy yangiliklarning 
majmuaviy asoslangan yangiliklar ro’yxatidan iboratdir. Yangiliklar portfeli tashkilot 
tomonidan sotish uchun ishlab chiqilgan yangiliklarning ro’yxatidan iborat. Innovatsiyalar 
portfelining misolli yiriklashtirilgan portfeli 7.3 – jadvalda, yangiliklar portfeli 7.4 – 
jadvalda berilgan. 
7.3 – jadval 
Tashkilotga tadbiq etish kerak bo’lgan innovatsiyalar portfeli (shakl) 
 
Innovatsiyal
arning 
nomi va turi 
Innovatsiya
ni tadbiq 
etish 
maqsadi 
Innovatsi
yani 
tadbiq 
etish joyi 
Tadbiq etish 
muddatlari  
 
Tadbiq etishga 
xarajatlar  
 
Tadbiq etishdan 
kutilgan samara 
   
boshi 
oxiri 
Tabiiy 
shaklda
Ming 
so’m 
Tabiiy 
shaklda 
Ming 
so’m 
 
 
 
 
 
 
 
86

---

  
 
7.4 - jadval 
Tashkilotning ishlab chiqishi va sotishi kerak bo’lgan yangiliklar portfeli (shakl) 
 
Innovatsiya
larning 
nomi va 
turi 
Yangil
iklar 
g’oya 
si 
Yangil
ikning 
darajasi 
Ishlab 
chiqaruv 
chi 
(bo’linma, 
ijrochilar) 
Tadbiq etish 
muddatlari 
 
Tadbiq etishga 
xarajatlar 
 
Tadbiq 
etishdan kutilgan 
samara 
  
   
boshi 
oxiri 
Tabiiy 
shaklda 
Ming 
so’m 
Tabiiy 
shaklda 
Ming 
so’m 
 
 
 
 
 
 
 
 
SHunday qilib, strategik marketingning ilmiy yondashishlari va usullari asosida 
tovarlarning raqobatbardoshlik me’yorlari, tashkilot innovatsiyalari va yangiliklari 
portfellari ishlab chiqilgan. ITTKI bosqichida ishlab chiqarishdagi innovatsiyalar va 
yangiliklarni raqobatbardoshligini amalga oshirish imkoniyati tadqiqot qilinadi.