Namangan muhandislik pedagogika instituti

4.3. Yangiliklar yashash davri kontseptsiyasining mohiyati 
Jahon va mamlakatimiz texnik – iqtisodiy rivojlanishining uzoq muddatli 
tendentsiyalarni tadqiqot qilish shuni ko’rsatadiki, milliy iqtisodiyotlar tuzilmalarining 
o’zgarishlari va olg’a siljishlari va xalqaro mehnat taqsimot bilan birga bo’luvchi qayta 
ishlab chiqarish jarayonlarining dinamikasi ilmiy – texnik taraqqiyot va innovatsion 
o’zgarishlar bilan to’g’ridan to’g’ri bog’liq iqtisodiyotning davriy tebranishlariga bog’liqdir. 
Xuddi innovatsion rivojlanishning davriy kontseptsiyasi ilmiy-texnik taraqqiyotni bir 
tomondan ishlab chiqarish takomillashtirishning muhim yo’li sifatida tushunishga olib 
keladi.
6
 
Innovatsion jarayonlar, mahsulotlar va tizimlarning yashash davrlari kontseptsiyasi 
asosida ishla chiqarishning barcha jarayonlari va bosqichlarini vaqtli, resursli va tashkiliy 
sinxronlashtirish mumkin. Innovatsion  jarayonlarni darajalar bo’yicha va bosqichma 
bosqich o’rganish uchun mahalliy, vaqtda bo’lingan axborotlar xarakterlidir, shuning bilan 
bir vaqtda yashash davrali yondashish yangiliklarni yaratish va o’zlashtirish jarayonini 
dinamik sinxronlashtirilgan tizim sifatida ko’rib chiqadi. 
Innovatsion faoliyat bitta mantiqiy zanjirga birlashtirilgan bir qator tadbirlardan 
tashkil topadi. Bu zanjirning har bir bo’g’ini (innovatsion davraning) har bir bosqichi 
rivojlanishning o’zining mantiqiga bo’ysunadi, o’zining qonuniyatlari va xususiyatlariga 
ega. Ilmiy izlanishlar, tajriba – konstruktorlik va texnologik ishlamalar, investitsion – 
moliyaviy, marketing tadbirlari, ishlab chiqarish quvvatlari va tashkiliy tuzilmalar birga 
birlashgan holda bitta asosiy maqsad – yangilikni yaratishga bo’ysunadi. 
Marketing tadqiqotlari bag’rida vujudga kelgan tovarlar, talab va texnologiyalarning 
yashash davralari qisqa vaqt ichida iqtisodiy ob’ektlar, jarayonlar va tizimlarni o’rganishda 
ustuvor holatni egallaganlar. Misol uchun, tashkilotlar, sanoat ishlab chiqarishi sohalari, 
texnik buyumlar, qurilish konstruktsiyalari, mashinalar va mexanizmlar yashash davralari 
kontseptsiyasi ancha rivojlanganlar. 
Innovatsion faoliyatni o’rganish uchun yangi tovar, yangi texnika va texnologiyalar, 
hamda ochiq tizimlar sifatidagi innovatsion tashkilotlarning yashash davralari eng katta 
ahamiyatga ega. 
Iqtisodiy ob’ektlar sifatidagi texnologiyalarning evolyutsiyasi va o’zgarishni o’z 
ichiga oluvchi katta texnologik tizimlar kontseptsiyasi yashash davralarining unumdorroq 
zamonaviy g’oyasi bo’ladi. Masalan, katta texnologik tizimlarning yashash davralarini 
tadqiqot qilish ham an’anaviy ham yangi texnologik paradigmalar (namunalar) doirasida 
rivojlanayotgan texnika va texnologiyalar avlodlarining nazariyasiga olib keladi. 
Texnologik tizimlarni rivojlantirish ikki yo’nalish bo’yicha: bazaviy texnolgiyalarni 
takomillashtirish va tubdan yangilarni yaratish bilan amalga oshiriladi. Texnologiyalarni 
yaxshilanishi va modernizatsiyalanishi, ularni yetuklik bosqichiga o’tishi  va bozorni ushbu 
tovarlar bilan to’ldirilganligi sari eski pragdama doirasidagi bundan keyingi texnologik 
rivojlanish foydasiz bo’lib qoladi, sotishlar hajmi va foyda pasayadi. Vujudga kelgan 
texnologik tartib doirasida tubdan yangi qarorlar, “yorib o’tuvchi” texnologiyalar vujudga 
keladilar, bu yangi texnologik tartiblar, ishlab chiqarishlar, sohalarga asos soladi. 
Barcha iqtisodiy ob’ektlar, jarayonlar va tizimlarning yashash davrasi bir xildagi 
nazariy bazaga ega: har qanday yashash davrasi yaratilishdan boshlanadi, o’sish, yetuklik, 
so’nish va tanazzul bosqichlarini o’tadi. 
Tovarning namunaviy yashash davrasi 1 - rasmda berilgan. Innovatsion 
menejmentning ko’p sonli ob’ektlari: innovatsion korxonalar, yangi texnika va texnologiya, 
                                                 
6
 А.М. Мухамедияров “Инновационный менеджмент”-М.: Инфра-М., 2008 
60

---

  
 
yangi tovarlar va xizmatlar yashash davrasining xuddi shunday dinamikasi tuzilishiga 
egalar. 
Bosqich 
 
 
Tovarning 
sotishlar 
hajmi 
 
 
 vaqt