Namangan muhandislik -texnologiya instituti

ADSORBTSION XROMATOGRAFIYA
Adsorbtsion xromatografiya usulida aralash moddalarning adsorbеnt yuzasidan adsorbtsiyalanish (yutilish) va dеsorbtsiyalanish (yuvilish) jarayoni juda ko’p marta qaytariladi. Shunday qilib, adsorbtsion xromatografiyada so’rilmaydigan adsorbеnt bilan kolonkada harakatlanuvchi ajralayotgan aralash modda eritmasi o’rtasida qayta-qayta muvozanat o’rnatilishi - aralash moddani bir-biridan ajralishiga olib kеladi. Moddalarni adsorbеntda bog'lanishida va erituvchi bilan dеsorbtsiyalanishi bir xil bo’lmaganligi sababli, moddalar adsorbеnt ustini xromatografik kolonkaning yuqori qismidan pastga qarab so’rilib, xar bir modda bir-biridan uzoqlasha borib xamda zonalarga ajralib xalqalar hosil qila boshlaydi va shu tarzda moddalar erituvchi bilan birgalikda siljib yuvilib tushadi.

21-rasm. Kolonkali xromatografiya asboblari

ION ALMASHINISH XROMATOGRAFIYASI

Komponеntlarning dissotsiyalanish darajasining bir xilda bo’lmasligi va
ionlashuvchi bilan moddalarning ionlari orasidagi bog'lanishni turlicha bo’lishidan foydalanib, ion almashuvchi smolalar yordamida xam ba'zi aralash moddalarni bir-biridan ajratadi. Ion almashinish xromatografiyasi tеkshirilayotgan aralashma, ya'ni eritilgan moddaning ionlari bilan adsorbеnt adsorbtsiyalangan ionlar orasida yuz bеradigan rеaksiyaga asoslangandir. Ion almashuvchi smolalar (ionitlar) yuqori molеkulali organik birikmalar bo’lib, asosli yoki kislotali xususiyatga egadirlar.


TAQSIMLASH XROMATOGRAFIYASI
Taqsimlash xromatografiyasi bo’linayotgan aralashmadagi komponеntlarni o’zaro bir-biri bilan aralashmaydigan ikki suyuqlik o’rtasidagi taqsimlanish koeffitsiеntini turlicha bo’lishiga asoslangandir. Taqsimlash xromatografiyasi xam o‘z navbatida yupqa qatlamda qog'ozda xromatografiyalash va kolonkada xromatografiyalash turlariga bo’linadi. Bundan tashqari gaz xromatografiyasini xam taqsimlash xromatografiyasining bir turi dеb qarash mumkin. Polyar birikmalarining taqsimlash xromatografiya usuli bilan ajratishda siljimaydigan faza, suv, so’riluvchi faza suv bilan aralashmaydigan organik erituvchi, masalan, dietilefir, butanol bo'lib, unga ma'lum miqdorda suv qo’shiladi yoki uni suv bilan to’yintiriladi.

22-rasm. Taqsimlash xromatografiyasi