Namangan muhandislik- texnologiya instituti

4. O`zbekiston Respublikasida texnologik innovatsiyalar
Iqtisodiy adabiyotlarda innovatsiya nazariyalarini bir butun sifatida tadqiq etilgan ishlar juda ham kam uchraydi. Innovatsiya mavzusining evolyutsiyasiga keladigan bo’lsak, adabiyotlar tahlili quyidagi tarixiy bosqichlarni aniqlash imkonini berdi:

• 
  1910 - 1930 yy. – nazariyaning fundamental asoslari shakllanishi;
  

• 
  1940 - 1960 yy. – avvalgi davr tayanch innovatsion g’oyalarni rivojlantirish va batafsil o’rganish;
  
• 
  1970- yy.ning o’rtasidan to hozirga qadar.
  

Innovatsiyalarning fundamental asoslari shakllanishida “katta to’lqinlar” nazariyasi asoschisi N.D. Kondrat’evning tadqiqotlaridan boshlash to’g’riroq bo’lardi. Holbuki, u katta to’lqinlar shakllanishida texnik o’zgarishlarning rolini aniq ko’rsatib bermagan bo’lsa-da, katta to’lqinlarning ko’tarilishi chog’ida amalga oshmagan ixtirolar amalda o’z ifodasini topishini nazarda tutgan.

N.D. Kondrat’ev o’zining tadqiqot faoliyati natijasida quyidagi asosiy holatlarni aniqlagan:

• 
  sanoat ishlab chiqarishda almashinuv fazalari ketma-ketligining davriyligini aniqlagan;
  

• 
  davrlarning ko’pligini isbotlagan;
  
• 
  davrlar modelini ishlab chiqqan
  

Keyinchalik uning ilmiy qarashlariga Y. Shumpeter tomonidan qo’shimcha kiritildi va u katta to’lqinlarning paydo bo’lishida texnik o’zgarishlar asosiy o’rin tutishini asoslab berdi.²²

Jamiyat va tabiat rivojlanishi qonuniyatlarini yaxlit holda, tizimlar rang barangligida anglash oldindan ko`ra bilish uchun zarur asos va zamin hisoblanadi. Istalgan bir fanning asosiy funktsiyasi shundan iborat. Biroq bu har qanday yirik xo`jalik, ijtimoiy va ekologik qarorlar qabul qilishda ham amaliy zarurat hisoblanadi.
Boshlanich xolatni baholash va undan foydalanishda ikki narsani inobatga olish zarur. Birinchidan, tabiiy qonunlardan farqli o`laroq ijtimoiy rivojlanish qonuniyatlari jamiyatning o`zidagi tub o`zgarishlar bilan birgalikda o`zgarishi mumkin. Industrial jamiyatdan postindustrial jamiyatga o`tish bulardan keyingisiga xos bo`lgan konuniyatlar tizimini yangidan o`rganib chikish zarurligini ko`rsatadi (12.2-rasm).


12.2-rasm. Ijtimoiy va texnologik innovatsialarni o’zaro bog’liqligi²³

Ikkinchidan, ijtimoiy konun va konuniyatlar tarkibi bir turda emas, ular ierarxik bo`lib, bilishning turli darajalarini aks ettiradi. Statika qonunlari evolyosion rivojlanish davrida nisbatan muvozanatli xolatda ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar faoliyat ko`rsatuvchi struktura va shart-sharoitlarni aks ettiradi. Tsiklik dinamika konuniyatlari tizim dinamikasidagi notekislikni, sikllar boskichlarining almashish konuniyatlari va tizimlar rivojlanish sikllarining o`zini, jamiyatning innovatsion yangilanish jarayonining to`lqinsimonligini ochib beradi. Bu davriy o`zgarayotgan voqelikni anglashning ikkinchi boskichidir. Bilishning oliy bosqichi - sosiogenetika qonuniyatlari bo`lib, unda ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar dinamikasida nasliylik, o`zgaruvchanlik va tanlov yiindisi (birikuvi) hisoblanadi. Sosiogenetika qonuniitlari tizimning innovatsion yangilanishi chuqurligi va sarhadlarini baholashga ko`maklashadi.