Namangan davlat universiteti xalqaro munosabatlar va diplomatiya tarixi

XV–XVI  asrlarda  diplomatik  tartiblar  va  sohaga  oid  bilimlarining 
rivojlanishi. XV asrdan boshlab Yevropada xalqaro munosabatlar yangi bosqichga 
kirib borgan. Bu davrda qator mamlakatlarning hududiy birlashishi yakunlangan va 
absolyut monarxiyalar uchun sharoitlar yaratilgan. 
Buyuk 
geografik 
kashfiyotlar 
Yevropani 
yangi 
dunyoga 
yanada 
yaqinlashtirgan. Ispaniya va Portugaliya kabi davlatlar ulkan mustamlakalar tufayli 
yuqori mavqega ega bo’lib borganlar. 
Absolyut  monarhiyalarning  paydo  bo’lishi  bilan  yirik  davlatlar  (Angliya, 
Fransiya, Ispaniya, Portugaliya, Daniya, Shvetsiya) o’rtasidagi ziddiyatlar birinchi 
o’ringa chiqqan.  
XVI  asrda  davlatlarning  tashqi  siyosatiga  xizmat  qiluvchi  markaziy  va 
mahalliy  diplomatik  muassasalar  shakllangan  hamda  diplomatik  marosimlarning 
yangi  tartiblari  vujudga  kela  boshlagan.  Ushbu  tartib  va  rasm-rusumlar  xalqaro 

---

41 
munosabatlarda anchagina  muhim  rol  o’ynagan.  Kirib kelish  va ayniqsa dastlabki 
qabul marosimida elchining xatti-harakati, muomalasi hamda uni qabul qilayotgan 
hukmdorning 
yoki 
vazirning 
javoban 
harakatlari 
davlatlar 
o’rtasidagi 
munosabatlarni va ularning xalqaro hayotdagi salmog’ini aks ettirgan. 
Yirik  davlatlarning  paydo  bo’lishi  va  ular  o’rtasida  diplomatik 
munosabatlarning  rivojlanishi  bu  boradagi  yangi  nazariyalarni  vujudga  kelishiga 
olib  kelgan.  Diplomatik  huquq  asta-sekin  rivojlanib  borgan.  Niderlandiyalik 
huquqshunos Baltazar Ayalaning “Urush va harbiy muassasalar huquqi to’g’risida” 
(1582),  italiyalik  huquqshunos  Alberiko  Djentilining  “Elchiliklar  haqida”  (1585) 
deb nomlangan asarlari ham Yevropa diplomatlari uchun haqiqiy qo’llanma bo’lib 
xizmat qilgan. 
Xalqaro  diplomatiya  huquqiga  oid  bilimlarni  rivojlantirishda  Gugo  Grotsiy 
(1583–1645)  asarlarining  ham  alohida  o’rni  bor.  Gollandiyalik  ushbu  mashhur 
huquqshunos  asarlarining  tarixiy  ahamiyati  shundaki,  u  absolyut  monarxiyalar 
o’rtasida  urushlar  davrida  mulk  himoyasini  nazariy  asoslashga  va  shu  bilan  birga 
urushni  huquqiy  me’yorlar  doirasiga  solishga  urinib  ko’rgan.  G.  Grotsiyning 
“Urush va tinchlik huquqi to’g’risida” (1625) deb nomlangan asari muallifga katta 
shuhrat  keltirgan.  Grotsiy  o’z  asarida  elchilik  huquqlariga  ham  alohida  bob 
bag’ishlagan. Ushbu bob shunisi bilan qiziqarliki, unda XVII asr boshi oid elchilik 
huquqi sohasidagi urf-odatlar tasvirlangan.