Namangan davlat universiteti tibbiyot fakulteti fiziologiya kafedrasi

Қадамлар	Бажармади (0 балл)
Тўлиқ бажарди
1	Ўлчов текширилувчида «ўтирган» ҳолатида 3-5 минўтлик дам олишдан сўнг ўтказилади.	0	2
2	Артериал босимни ўчаш вақтида текширилувчи тинч, гаплашмасдан, хаяжонланмасдан ўириши керак.	0	2
3	А.Б ни уўчаш чап кўдан бошланади.	0	2
4	Текширилувчининг елкаси юрак сохасида бўиши керак	0	2
5	Сфигмоманометр манжеткаси яланғланган текширилувчи елкасининг ўрта учинчи қисмига жипс қилиб ўралади.	0	2
6	Манжета қирраси тирсак чуқурчасидан 2,5 см юқорида бўлиши керак.	0	5
7	Текширилувчининг елка юзаси ва манжета орасидан бармоқли ўтиши керак.	0	5
8	Тирсак чуқурчасидан елка артерияси топилади ва шу соҳага фонендосқоп қўйилади.	0	5
9	Манжеткага товушлар йўқолгунича ҳаво юборилади.	0	2
10	Сўнг ноқча кранини аста очиб ҳаво чиқарилиб, манжеткадаги босимнинг пасайишига эришилади.	0	5
11	Биринчи тонлар пайдо бўлиши билан систолик артериал босимга тўғри келувчи манометр кўрсаткичи белгиланади.	0	10
12	Манжеткадаги босимни тўшириш давом эттирилади	0	10
13	Дастлаб тонлар кучаяди, кейин сусаяди.	0	10
14	Тонлар йўқолиши ёки тезда сусайишида манометрдаги босим қайд этилади.	0	10
15	Манометрдаги тонлар йўқолган вақтдаги босим диастолик босимга тўғри келади.	0	10
16	Систолик ва диастолик босимлар фарқи (айирмаси) бўйича пульс босими аниқланади.	0	10
17	Манометр манжеткадан ажратилади.	0	2
18	Текширув қайта такрорланади.	0	2
19	Иккинчи ўлчашдаги натижа инобатга олинади.	0	2
20	А.Б ни ўлчашни ўнг қўлда такрорланади.	0	2
	Жами	0	100

3.Амалий куникма: «Тизза пай рефлексини текшириш»
Normal (fiziologik) reflekslarini tekshirish.
Ko’rsatma: Pay reflekslar holatini tekshirish.
Talabaga topshiriq: bir vaqtning o‘zida nima qilayotganligingiz haqida gapiring va ko‘rgan holatni sharxlang.
Kerakli asboblar: nevrologik bolg‘acha
1.Bemorni to‘g‘ri holatda o‘tkazib nima muolaja bajarilishi haqida va o‘zini qay holatda
tutishi haqida tushuntiriladi:
2.Bitseps refleksi chaqiriladi:
d)tekshiriluvchi o‘tirgan holda, qo‘llari yarim bukilgan holda tizzasiga qo‘yadi.
e)tekshiruvchi nevrologik bolg‘acha bilan ikki boshli mushak payiga uradi.
f)bilak bo‘g‘imida yengil bukilish kuzatiladi.
chap tomonda ham refleks chaqirilib o‘ng tomondagisi bilan solishtiriladi.
3.Tritseps refleksi chaqiriladi:
a)bemor erkin holda mushaklari bo‘shashgan holda bo‘lishi lozim.
b)tekshiruvchi bemorning yelka sohasi pastki qismidan tutib ko‘taradi, bunda to‘g‘ri
burchak ostida qo‘l erkin osilib turishi kerak
c)uch boshli mushakning payiga nevrologik bolg‘acha bilan olekranon sohasiga
uriladi, bunda elka-tirsak bo‘g‘imida yozilish kuzatiladi.
d)qarama-qarshi tomonda ham refleks chaqirilib solishtiriladi.
4.Patellyar yoki tizza refleksi chaqiriladi:
a)bemor stulga oyoqlari bo‘shashgan holda erkin o‘tiradi.
b)Nevrologik bolg‘acha bilan tekshiruvchi tizza qopqog‘i ostiga sonning to‘rt boshli mushagi payiga uradi. Bunda sonning to‘rt boshli mushagi qisqarib, boldir yozilishi kuzatiladi.
c)Refleks boshqa tomonda ham chaqirilib solishtiriladi.
5.Axill refleksini chaqiriladi:
a)bemor stulga tizzasi bilan tovonini osiltirib erkin turishi so‘raladi.
b)tekshiriluvchi tomonidan nevrologik bolg‘acha bilan axill payiga uriladi. Bunda tovonning tashqi tomonga bukilishi kuzatiladi.
c)refleks boshqa tomonda ham chaqirilib solishtiriladi.
Izoh:Fiziologik reflekslar normada sog‘lom kishilarda chaqiriladi. Markaziy zararlanishda oshadi.Periferik zararlanishda pasayadi yoki yo‘qoladi.
Chuqur reflekslarni tekshirish.
Qo'llarda quyidagi chuqur reflekslar tekshiriladi.
1. Ikki boshli mushak pay refleksi (bitseps-refleks) tirsak bo'gimida shu mushakning payiga bolgacha bilan urib chaqiriladi. Tekshiriluvchining shu bo'gimida qo’li engil bukiladi. Zarbaga javoban qo'lning tirsak bo'gimida mushaklar qisqarishi xisobiga engil bukilish yuzaga keladi.
2. Uch boshli mushak pay refleksi (tritseps-refleks) tirsak suyagining tirsak o'sigi (olercranon), dan 1-1,5 sm yuqoriga shu muskul payiga bolgacha bilan urib chaqiriladi, muskullar qisqaradi va qo'lning tirsak bo'gimida yozilishi kuzatiladi (yozuvchi-tirsak refleksi).
Chaqirish usullari:
1. Tekshiriluvchining qo’lini tekshiruvchi kafti bilan tirsak bo'gimini ushlab turadi, bilak erkin holatda turadi.
Tekshiruvchi tekshiriluvchining egilgan bo'ginini tirsak sohasidan ushlab turadi (karpo-radial refleks). Bolgacha bilan bilak suyagining bigizsimon o'sigiga urilganda bilakning tirsak bo'gimida bukilishi va pronatsiyasi paydo bo'ladi.
Qo'l tirsak bo'gimida 100 burchak ostida bukiladi; kaft esa pronatsiya va supinatsiyaning o'rtasidagi holatlarda tekshiruvchi tomonidan ushlanadi. Bu refleksni chalqancha yotgan holatda hamtekshirsa bo'ladi.
3. Chuqur qorin refleksi qov sohasida o'rta chiziqdan 1-1,5 sm o'nga va chapga nevrologik bolgacha bilan urib chaqiriladi. Bunga javoban qorin devorining shu tomonida mushaklar qisqaradi.
4. Tizza refleksi - 4 boshli mushak payiga tizza qopqogidan pastga urganda oyoq tizza bo'gimida yoziladi. Tizza refleksini bir necha tekshirish usullari bor. Bemor o'tirgan holatda oyogini chalishtiradi bunda boldir erkin holatda osilib turishi kerak va bukish burchagi tizza bo'gimida 90 bo'lishi kerak. Bemor yotgan holatida tekshiriluvchi chap qo’lini tizza bo'gimi ostiga kirgazadi. Bunda tizza bo'gimida bukilish o'tmas burchak xosil qilib turishi, tovoni esa to'shakka tegib turishi kerak.
Tizza reflekslari ayrim soglom odamlarda tormozlangan bo'ladi va qiyinlik bilan chaqiriladi.
Bunday qolda Endrashik uslubi qo'llaniladi: bemorga ikkala qo'lning barmoqlarini chalishtirib, kuch bilan ikkala tomonga tortish buyuriladi. Endrashik effekti introfuzal mushak tolalariga neyronlarning faollashtiruvchi ta'siri bilan tushuntiriladi. Tizza refleksini chaqirishni engillashtirish uchun, bemor diqqatini savollar berib, chuqur nafas olish buyurilib chalgitiladi.
5. Axill refleksi bu -tovon (axilya) payiga bolgacha bilan urilishiga javoban, boldir mushaklari qisqarishi va panjaning bukilishi. Bemorni tekshirish uchun tekshiruvchi, chalqancha yotgan bemor panjasini chap qo’li bilan ushlab, tizza va chanoq-son bo'gimlarida bukib, oyoq kaftini tashqari ga bukadi va o'ng qo'l bilan tovon payiga uriladi. Bemor qorniga yotgan holatida oyoqlarini tizza va boldir-panja bo'gimlarida to'gri burchak ostida buradi; tekshiruvchi bir qo’li bilan oyoq panjasini ushlab turadi boshqa si bilan tovon payiga uriladi. Tekshiriluvchi stul yoki kushetkada tizzalarida turadi, oyoq panjasi esa erkin osilib turishi kerak. Shunday holatda tovon payiga bolgacha bilan uriladi.
Shikastlanish simptomlari.
Pay refleksi normada, oshgan, susaygan yoki bo'lmasligi mumkin. Bitta yoki bir nechta reflekslar oshishi patologiyadan dalolat beradi. Pay va periostal reflekslarning lokal oshishi sababi, markaziy falajlikda, piramida tutamining butunligining buzilishi qisoblanadi.
Agar reflekslar bir tomonda boshqa tomonga nisbatan oshgan bo'lsa anizorefleksiya deyiladi. Reflekslarning birdaniga oshishi tizza tovoni va oyoq panjasining klonusi bilan kuzatiladi.
Pay reflekslarining lokal susayishi yoki yo’qolishi bu reflekslarning segmentar apparatida organik shikastlanishlar bilan bogliq. Pay reflekslarining susayishi yoki yo’qolishi trofik falajlikning belgisi qisoblanadi.
Бажариш этаплари (қадамлари):

№	Қадамлар	Бажармади ( 0 балл)	Тўлиқ бажарди
1	Талаба стулга ўтиради.	0	10
2	Бир оёқ иккинчи оёқ устига қўйиб ўтирилади.	0	10
3	Эркин, бўш ўтирилади.	0	10
4	Рефлекс ҳосил бўладиган вақтда, талабани чалгитиш учун, ўнга қўл кафтларини бирлаштириш ёки енгил масалалар ечиш тафсия этилади (кўпайтириш, бошқа).	0	15
5	Шу пайт тизза қопқоги остидаги, тизза устининг пишиқ пайига неврологик боғгача билан урилади.	0	15
6	Натижада – соннинг тўрт бошли езувчи ва болдирнинг езувчи мўшаклари қисқаради.	0	10
7	Ушбу пай рефлексини кўзатилиши бошқа оеқда хам такрорланади.	0	15
8	Чап ва ўнг оеқдаги олинган рефлекслар гурухнинг бошқа талабаларида олинган маълумотлар билан солиштирилади	0	15
	Жами	0	100