Namangan davlat universiteti tarix kafedrasi

Toshkent vohasining qadimiy aholisi.
Toshkent vohasi va shahri qadimiy aholisining antropologik tarixi to’g’risida so’z yuritar ekanmiz, quyidagilarni ta’kidlab o’tishimiz zarur. Bu xudud aholisining tarixiga oid antropologik materiallarning eng qadimgisi eramizdan avvalgi 1 ming yillikning o’rtalariga to’g’ri keladi. Bundan qadimiyroq ma’lumotlarga hozircha ega emasmiz. Lekin bu davrlarda yashagan aholining antropologik xususiyatlari to’g’risida Toshkent vohasiga qo’shni va yaqin madaniy aloqada bo’lgan xududlardan topilgan materillarga asoslanamiz. 3-4 ming yil ilgari O’rta Osiyo xududida yashovchi qabilalar antropologik jihatdan ikkita katta guruhga bo’lingan va qiyofaga ega bo’lgan. Ma’lumki, har bir katta irq vakillari muhim antropologik belgilar asosida bir necha mayda irqiy guruhlarga yoki antropologik tiplarga bo’linadi. O’rtas Osiyoda yevropeoid irq ikki katta guruh - shimoliy yevropeoid tipi (ilmiy asarlarda protoyevropeoid tipi yoki andronov tipi bilan ma’lum) va ikkinchisini janubiy yevropeoid tipi (O’rta yer dengizi hind-afg’on, hind-O’rta yer dengizi tipi nomlari bilan ma’lum) deb ataganlar.
O’rta Osiyoda bu ikki irq vakillari bronza davrida bir-biriga qo’shni joylashganlar. Biz olib borgan ilmiy ishlar natijasida ikki yirik irqiy guruhning chegarasi Ustyurt, Janubiy Orol, Zarafshon va Farg’ona vodiylari orqali o’tganligini aniqladik.
Bundan Toshkent vohasining aholisi Shimoliy guruh tarkibiga kirib xududda Andronov irq belgilarini o’zida mujassamlashtirgan, degan fikr kelib chiqadi. Xo’sh, shunday ekan bu odamlarning tashqi qiyofasi qanday bo’lgan, degan savol tug’iladi. Ular baland bo’yli (erkaklar bo’yi o’rtacha 170-172 sm, ayollar esa 163-165 sm atrofida), jismoniy jihatdan baquvvat bo’lganlar. Ularning bosh va yuz tuzilishlariga kelsak, boshlarining shakli cho’zinchoq (dalixakrani), keng peshonali qosh, suyagi burtmalari kuchli rivojlangan, betlari keng. Ammo baland emas. Burunlari esa qirra va bet sathidan ancha yuqori ko’tarilgan, lablari ingichka bo’lgan. Ko’rib turibmizki, bu odamlarda yevropeoid irqiga xos barcha belgilar namoyon. Janubiy yevropeoid irqi vakillari esa O’rta Osiyoning januiy viloyatlari, shimoli-g’arbiy Hindiston, Pokiston, Afg’oniston, Kavkaz va Yaqin Sharqda keng tarqalgan. Shunday qilib bronza davrida Toshkent vohasida protovvropeoid (Andronov) tipiga xos odamlar yashagan ekan, degan xulosaga kelish mumkin. Ular antropologik tipi jihatidan Sharqiy Yevropa, Qozog’iston, g’arbiy Sibir xududlarida yashagan Andronov, Srubmaya madaniyatlari aholisi kabi antropologik qiyofaga ega. Bizning ma’lumotlarimizga ko’ra, Janubiy yevropeoid tipiga ega qabilalar kam miqdorda bo’lsa ham Shimoliy xududlarga ko’chib tarqalganligi aniqlandi.
Antropologiya fanida O’rta Osiyo xalqlarining shakllanish tarixida har xil tipdagi yevropeoid alomatlarni o’zida saqlagan urug’ va qabilalardan tashqari mongoloid irqi xususiyatlariga ega bo’lgan qabilalar ham ishtirok etganligi to’la isbotlangan.
O’rta Osiyo xududiga, qisman Toshkent vohasiga qachondan boshlab mug’uliy belgilarga ega qabilalar kelganligi haqida qisqacha tahlil berib o’tamiz. Ba’zi bir antropologik ilmiy ishlarda mug’uliy tipdagi odamlar O’rta Osiyo xududiga milodning birinchi asrlaridan kela boshlagan, degan fikrlar mavjud edi. Antropologik ashyolarning ko’paya boshlaganidan keyin mug’uliy tipdagi qabilalar birinchi asrlarda O’rta Osiyoning butun xududlariga barobar tarqalmasdan, ular Tyan-Shan va Oloy tog’laridagi kichik vodiylarga kelib joylasha boshlagan. Lekin ular O’rta Osiyo markaziy va janubi-g’arbiy viloyatlariga o’tmagan degan fikrlar o’rtaga tashlanadi. Bu mug’uliy tipdagi odamlarni Sharqiy Osiyo xududidan kelgan Gunn qabilalari bilan bog’lashdi.