Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va geografiya fakultet

2.3.Poliefir asosida sun’iy toshlar olish uchun to’ldiruvchi tanlash 
Yuqoridagi boblarda aytib o’tilganidek poliefir smolalar asosida sun’iy tosh 
olishda turli to’ldiruvchilardan: bo’r, dolomit, kaolin, qum, maydalangan marmar 
bo’laklarini eng arzon, keng tarqalgan va qulay to’ldiruvchi sifatida ishlatiladi. 
Shuningdek qo’shimcha xossa berish maqsadida shisha tola, maxsus organik 
granulalardan foydalanish mumkin. 
Sun’iy tosh olish uchun shaffof material maqsad qilib olinsa, u holda oniksni 
yoki ba’zi hollarda shisha siniq bo’laklarini to’ldiruvchi qilib olinadi. Shisha 
to’ldiruvchi qilib olinsa, mustahkamlik kamroq bo’ladi.
Shisha tola bilan boshqa xil, masalan, marmar birgalikda to’ldiruvchi 
sifatida ishlatilib nisbatan qayishqoq va ota pishiq bo’lgan plitalar olish mumkin, 
bunda plastifikator sifatida dibutil ftalat ishlatiladi. Ularni xatto yumaloq qilib 
buklash mumkin bo’ladi. 
Umumiy holda sun’iy tosh olish jarayonlarida bo’r, marmar bo’laklari, talk 
va qum ishlatilishi mumkin. 
To’yinmagan poliefir smolasidan 5 g dan 4 ta namuna olindi. Birinchi 
namunaga marmartosh, ikkinchisiga bo’r, uchinchisiga tal'k va to’rtinchisiga 
maydalangan qum qo’shildi. To’ldiruvchi sifatida qo’llanayotgan marmartosh, 

---

43 
bo’r, tal'k va qum avvaldan bir xil elakdan o’tkazib olindi. Bu to’ldiruvchilarning 
bir xil disperslikka ega bo’lishini ta`minlaydi. Har bir poliefir namunasiga 
to’ldiruvchi qo’shish tartibi quyidagicha amalga oshirildi. 
Avval 1 g dan to’ldiruvchi qo’shib, poliefirli kompozitsiya yaxshilab 
aralashtirildi. Bunda to’ldiruvchi smola tarkibiga tekis taqsimlandi. Navbatdagi 
to’ldiruvchi ( yana 1 g) portsiyasi qo’shildi va yana yaxshilab aralashtirildi. Ushbu 
jarayon to kompozitsiya tarkibida to’ldiruvchi miqdori 80 % bo’lgunga qadar 
davom ettirildi.