|
TAXLILI
M.M.Abdullayev, G`.U.Siddiqov. G.A.Ochilboyeva (talaba)
Anatatsiya
: Qora tol o’simligining barglarini quritib, maydalab, ekstraksiya qilib,
fraksiyalarga bo’lindi hamda xromatografiya qilib, flavanoidlarga sifat reaksiyalar
o`tkazidi va fizik kimyoviy usullarda tekshirildi.
Kalit so’zlar
: “
Salix excelsa”
o’simligi, ekstraksiya, sifat reaksiya, xromatografiya,
flavonoid, dorivor maxsulotlar.
O`simlik moddalarining kimyoviy tuzilishi va biologik faolligini o`rganish
zamonaviy samarali dorivor vositalarning yaratilishi va tibbiyot amaliyotiga tadbiq
etishga asos bo`ladi. Ko`pchilik sintetik dorivor vositalar hamda antibiyotiklarning uzoq
vaqt qo`llanilishi kishilarda immunitetning pasayishiga, allergiyaga hamda organizmdagi
mikroblarning buzilishiga olib kelishi mumkin. Bugungi kunda turli kasalliklarni
davolashda qo`llaniluvchi o`simlik moddalaridan tayyorlangan tabiiy dorivor
vositalarning o`ziga xos jihati shundaki, ular, sintetik vositalardan farqli o`laroq,
organizmga salbiy ta`sir ko`rsatmaydi. Shunday o`simliklardan biri sifatida O`zbekistonda
ko`p tarqalgan tol o`simligidir.
Toldoshlar turkumiga mansub o`simliklar dunyoda 550 dan oshiqroq turi bor. O`rta
osiyoda 22 turi o`sadi. O`zbekistonda 7 turi bular daraxtsimon va buta ko`rinishida
uchraydi. Tol o`simligining kimyoviy tarkibi va meditsinadagi ahamiyati taxlil qilinganda
Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
96
u ko`plab dorivor xususiyatlarni topilganini ko`rish mumkin. Ayniqsa tol tarkibidan
ikkilamchi metabalitlar jumladan flavonollar, flavonlar, flavanonlar, izoflavonlar, flavan-
3-ollar (katexinlar va prosiyanidinlar), xalkonlar, dihidroxalkon, antosiyaninlar,
dihidroflavonollar), fenolli glikozidlar, organik kislotalar, fenol bo'lmagan glikozidlar,
sterollar, terpenlar, oddiy fenollar va lignanlar, uchuvchi moddalar, yog' kislotalari va
boshqa ko`plab moddalar olingan.
Tol o’simligidan foydalanish 1000 yillarga borib taqaladi. Gippokrat davrida
miloddan avvalgi 400 yillarda bemorlarga va bezgak istimasini tushurish uchun tol
barigini chaynash maslahat berilgan. Tol barigi Xitoy va Yevropada asrlar davomida
foydalanib kelindi va hozirgi kunda ham og’riqlar ayniqsa yengil bel og’rig’i, bo’g’imlar
og’rig’i va bezgak tutushi kabi holatlarda foydalanish davom ettirilmoqda.
Tol o’simligining dorivorlik xususiyatlari, tarqalishi va xomashyosining topish
osonligi, hamda undan olingan preparatlarni samaradorligining yuqoriligi mavzuning
dolzarbligini ifodalab beradi.
Tol daraxtidan olingan dorivor preparatlar yo’talga qarshi, terini yumshatuvshi,
yaralarni bitkazuvchi, og’riqsizlantiruvchi ta’sirga ega. Tol bargi qandli diabetda, teri
shikastlanishini, yaralari, oshqozon yarasi, bosh og’riqlarida, bo’g’im og’rig’ida samarali
ta’sir etishi aniqlangan.
Toldan tibbiyotda og'riq qoldiruvchi, yallig'lanishga qarshi, antioksidant, saratonga
qarshi, sitotoksik, diabetga qarshi, mikroblarga qarshi, semizlikka qarshi, neyroprotektiv
va gepatoprotektiv faoliyati borligi aniqlangan yallig'lanishga qarshi, antiseptik;
biriktiruvchi, antioksidant, yog’ bezlarining sekretsiyasini tartibga solish, tonik, hujayra
metabolizmini tezlashtiradi.
Oq tolning er ustki qismidan muammoli teri uchun kremlar va niqoblar, kengaygan
teshiklari bilan terini parvarish qilish uchun kremlar va maskalar, teshiklarni tozalash va
o'lik hujayralarni tozalash uchun yumshoq eksfoliantlar, yuz va tana uchun yumshoq
skrablar, haddan tashqari terlash uchun vositalar, dezodorantlar, mushaklarning
charchoqlari, yuzaki tomirlarning kengayishi bilan oyoq hammomlari uchun vositalar,
shampunlar, yog'li sochlar uchun niqoblar, og'iz bo'shlig'idagi yallig'lanish jarayonlari
uchun tish pastalari va yuvish vositalari ishlab chiqarilgan. Tol o’simligini kimyoviy
tarkibi va bologik faoliklarini o’rganishni davom ettirish maqsadida kam o’rganilgan qora
tol bizning tatqiqotimiz sifatida olingan.
O`zbekiston hududida o`sadigan Salix excelsa - (qora tol) o’simligining barg qismini
kimyoviy taxlil qilish usullarini ishlab chiqish va o`simlikning kimyoviy tuzilishini fizik-
kimyoviy usullar yordamida aniqlash hamda biologik faolligini o`rganishdan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni amalga oshirish belgilandi:
Gullаr, mеvаlаr vа bаrglаr tаrkibidа flаvоnоidlаr ko’pinchа glikоzid hоlidа,
po’stlоqdа hаmdа ildizlаrning yog’оchlаngаn to’qimаlаri tаrkibidа sоf аglikon hоlidа
uchrаydi.
Qora tol bargini terib olib uni salqin joyda quritib, maydalab 200 gr tortib olindi.
Maydalangan o’simlik xomashyosini spirtda ekstraktini olindi. Olingan ekstraktni
bug’latib, erituvchilarni qutubliligi ortish tartibida benzin, xloroform etil atsetat, butanolli
fraksiyalarga ajratib olindi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
