Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
72 
nurlanish energiyasining (quvvatining) berilgan ulushini tashqil etgan lazer nurlanish 
dastasini ko’ndalang kesimi o’lchamidir. Ammo ayrim hollarda bu yerda boshqa 
tushunchani ham ishlatishadi, dasta diametri sifatida,maydon amplitudasi yoki 
intensivligini, maksimal qiymatiga solishtirganda bir necha marta kamaygan nuqtalar 
orasidagi masofa tushuniladi. Lazer nurlanishinig burchak farqlanishini amaliy aniqlash 
uchun uch asosiy metoddan foydalaniladi: 
-
Kesimlar metodi; 
-
Yonalish diagrammalarini registratsiya metodi; 
-
Fokal dog’ metodi. 
1a – rasm 
Kesimlar metodida, nurlanish farqlanishi, uzoq zonada ikki ko’ndalang kesimlari 
d
1 
va 
d
2
bir biriga nisbatan ∆
l 
masofada turgan, dastalarni o’lchash yoli bilan aniqlanadi ( 1a – 
rasmga qarang), va aniqlanoyotgan Ө burchak quydagi formuladan hisoblash mumkin: 
 
𝜃 = 2𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔
𝑑
2
− 𝑑
1
2∆𝑙
.
Bu yerda 
d
1
va 
d
2 
parametrlarni o’lchash bir hil kriteriy bo’yicha amalga 
oshiriladi,aynan: berrilgan intensivlik darajasi yoki berilgan energiya (quvvat) ulishidan. 
Bunday metodning asosiy afzalligi soddaligidir. Ammo juda ko’p xollarda uzoq zona 
lazerdan sezilarli uzoqroq joylashgan bo’lishi mumkin ( o’nlab metrlar va undan 
uzoqroq), bu esa laboratiriya sharoitida kesimlar metodini ishlashini qiyinlashtiradi. Usbu 
xolda moslamani chiziqli o’lchamlarini kamaytirish uchun odatda turli xil ko’zguli, 
prizmali va teleskopik sistemalar qollaniladi. Bular yorug’lik dastasini o’lchamini 
o’lchamini m marta kamayishiga imkon yaratadilar, bu yerda m – teleskop kattalashtirish.
lazer nurlanishining fazoviy taqsimoti haqida eng to’liq ma’lumotlar olishga imkon 
beradi. Bu yerda o’lchash olib borish uchun odatda, kichik diametrli darchasi (teshik) 
bo’lgan diafragma bilan tosilgan va uzoq zonada joylashgan fotoqabulqilgich ishlatiladi 
(1б rasm). 
1б -rasm 

---