Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
97 
Ajratib olingan fraksiyalardan xromotografik qog`ozlarda taxlil qilinib borildi va 
ularga sifat reaksiyalar o`tkazildi: 
qora tol bargning etil spirtli fraksiyasiga qo‘rg‘oshin (II) atsetat qo‘shganda sarg‘ish 
cho‘kma tushdi.bu ekstrakt tarkibida flavonlar borligidan dalolat beradi; 
qora tol bargining spirtli ekstraktiga temir (III) xlorid qo‘shilganda to‘q ko‘k rangli 
cho‘kma hosil bo`ldi. Bu eritmada flovonoidlarning borligini tasdiqlaydi; 
qora tol bargining spirtli ekstraktiga konsentrlangan xlorid kislota qo'shildi natijada 
sariq rangli eritma hosil bo‘ldi. Bu esa ekstrakt tarkibida flavonoidlar borligidan dalolat 
beradi. Xuddi shu ekstraktdan yana bir qisim olib natriy ishqoridan bir necha tomchi 
qo‘shilganda sariq rangli cho‘kma tushdi. Cho`kma asta sekin zarg`aldoq rangga o`tdi bu 
holat ekstraktimiz tarkibida flovonoidlar borligini yana bir bor tasdiqlaydi; 
olingan ekstraktning ma`lum qismiga magniy kukuni va xlorid kislota tomizilganda 
qizg‘ish sariq rang hosil bo‘ldi. Bu tajrbadan ekstrakt tarkibida flovonollar borligidan 
dalolat beradi; 
ekstrakka natriy nitrat va sovutilgan 5%li sirka kislota ta'sir ettirilganida och jigar 
rang loyqa hosil bo‘ldi. Bu reaksiya ekstraktda flovonlar va flovonoidlar borligini 
tasdiqlaydi; 
bargning spirtli eksrtaktiga konsentrlangan sul`fat kislota qo‘shganda qizg‘ish jigar 
rang eritmaga o‘tdi. Bu reaksiya ham yuqoridagi tajribalarni davomi sifatida o`tkazildi; 
chinni idishchаdаgi qora tolning spirtdаgi 5 ml eritmаsigа аlyumniy хlоridning 5% li 
eritmаsidаn bir nеchа tоmchi tоmizilganda sаriq rаng hоsil qildi. Bu flavanoidlar 
borligidan dalolat beradi.
[4]
Qoratol o’simligining xloroformli, benzinli ekstraktlarini qog’oz va yupqa qatlam 
xromatografiya usulida o’rganildi. Yupqa qatlam va qog’ozli xromatografiya qilinganda 
flavonoidlarga xos bo’lgan dog’ namoyon bo’ldi. Bu xromatogrammalarni ammiak 
eritmasida, UB nurlarida ko’rildi va standart moddalarning Rf qiymatlari bilan 
solishtirilganda summaning tarkibidagi moddalar flavonoid agligkonlarga xos ekanligi 
aniqlandi. 
Qoratol o’simligi bargi tarkibidagi fenolli birikmalarni o’rganish jarayonida quyidagi 
xulosalarga kelindi: 
1. Shifobaxsh o’simliklardan biri bo’lgan tol haqida adabiyot va internet ma’lumotlari 
yig’ildi, kimyoviy tahlil qilindi. 
2. Namangan viloyati Chortoq tumani Qoramurut qishlog`i soy bo`ylaridan terilgan 
qoratol o’simligini 200 gr barigi ekstraksiya qilindi va benzinli, xloroformli, etilatsetatli, n-
butanolli fraksiyalarga bo’lindi. 
3. Qoratol o’simligi tarkibidan ajratib olingan ekstraktiv moddalarga sifat reaksiyalar 
o’tkazildi va samarali natijaga erishildi. 
4. Etilatsetatli summadan kversitin va rutin moddalari Yupqa qatlam 
xromotografiyasi yordamida taxlil qilib, standartlariga solishtirildi.