Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

3.
 
Lazer nurlanish manbai 1dan eng yaqin masofaga
l=l
0
videokamera 3 ni 
joylashtiriladi. 
 
Masofa o’lchagich 2 yordamida 
l
0
ni baholash amalga oshiriladi, signalni 
vizuallashtirish esa – yorug’lik dog’i – kompyuter monitorida 4 ( 2 rasmga qarang).
 
4.
 
Harakatlanuvchi taglik mikrometrik qotirish vintlari yordamida lazer nurlatkich 1 
monitor 4 ekranidagi yorug’lik dog’i markazini videokamera 3 ga hizmat ko’rsatuvchi 
programmani tasvirni o’z ichiga olish maydonini kesib o’tish markazi bilan 
moslashtiriladi.
 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
75 
5.
 
Natijalarni ma’lumotlar fayli ko’rinishida saqlab, intensivlikning taqsimotini 
registratsiyani o’tkazish. Registratsiyani ikki o’zaro ortogonal yonalishlarda – “ X o’qi 
bo’ylab grafik” va “ Y o’qi boylab grafik” amalga oshirish kerak.
 
Har bir yonalish bo’yicha olingan natijalarni aniqligini oshirish uchun, signalni 
registratsiya qilishni besh martadan kam bo’lmagan holda amalga oshirish talab etiladi. 
6.
Videokamera 3 ni lazer nurlanish manbaidan asta sekin uzoqlashtirib,
l 
> 
l
0
bo’lgan 
bir necha hil masofalarda 4 va 5-chi punktlardagi amallarni takrorlanadi. 
Jami bo’lib,
l
masofani besh martadan kam bo’lmagan holda tadqiq etish kerak.
Olingan natijalarni aniqligini oshirish uchun, signalni registratsiya qilishni besh martadan 
kam bo’lmagan holda amalga oshirish talab etiladi. 
7.
Olib borilgan ish natijalari blan o’qituvchini tanishtirish. 
HISOBLASH QISMI. 
Hisoblash ishlarini amalga oshirish uchun “ Microsoft Offis Excel” yoki “ Origin” 
programma vositalaridan foydalanish tavsiya etiladi 
Har bir ma’lumotlar fayli ikki ustundan iborat, va birinchi ustun koordinata qiymanini 
nuqta/ piksellarda tavsiflaydi, ikkinchi ustun esa – signal intensivligini qiymatini 
videokameraga hizmat ko’rsatuvchi programmani o’lchov birliklarida olingan. 
8.
Shovqinli fon ma’lumotlarini o’rtacha qiymatini aniqlashni o’tkazish. Buning uchun 
ikkinchi ustundagi bir hil koordinatalar uchun olingan shovqinli fon ma’lumotlar faylini 
yig’indisini topib, olingan natijani foydalanilgan fayllar soniga bo’linadi. Natijada yana, 
birinchi ustunida oldingiday koordinatalar qiymatini (ular turli hil fayllar mos keladi) va 
ikkinchi ustunda shovqinli fon intensivligining o’rtacha qiymatlaritashkil etgan yangi 
ma’lumotlar faylini hosil qilinadi. 
9.
Xuddi oldingi punktdagidek, har bir 
l 
masofa uchun olingan, barcha signallarni 
o’rtacha qiymatlarini aniqlashni o’tkazish. 
10.
O’lchashlar natijalariga mavjud bo’lgan shovqinli fonning ta’sirini istisno qilish, 
yani “ shovqin” ni hisobga olgan holda ( “ shovqin” dan “tozalagan”), registratsiya 
qilingan signallarning turlarini
sozlanadi.
Ushbu maqsadga binoan, bir hil koordinatalar 
qiymatida har bir 
l
masofada olingan signallarning o’rtacha qiymatidan shovqinli
fonning o’rtachasi ayiriladi ( barcha ushbu amallar ma’lumotlar fayllariniikkikinchi 
ustuniga nisbatan amalga oshiriladi). Natijada yana birinchi ustunda hali ham 
koordinatalar qiymatini ( ular har hil fayllar uchun mos keladi) o’z ichiga oladi, va
ikkinchi – “shovqinni” hisobga olgan holda moslashtirilgan registratsiya qilingan 
signallar kattaigini o’z ichiga oladi. 
11. Har bir o’rtachalashtirilgan va moslashtirilgan 9 va 10 punktlardagi taqsimotlarni 
bajarish davomida quyidagi amallarni bajarish kerak: 
-
Koordinatali qiymatlarni nuqtali/pikselli ko’rinishidan metrliga
*
o’tkazish 
(ma’lumotlar fayllaridagi birinchi ustun) 
- Ushbu faylda mavjud bo’lgan maksimal qiymatiga barcha signalni intensivlik
qiymatlarini (ma’lumotlar fayllardagi ikkinchi ustun) normaga keltirib olish. 
O’tkazish koeffisiyenti qiymati haqidagi ma’lumotni o’qituvchidan olish kerak bo’ladi. 
12. Punktdagi qayta ishlangan har bir fayllardagi berilganlaridan ikki ortoganal I(X) va
I(Y) yonalishlarida har qanday tadqiq etilayotgan 
l 
masofalar uchun dasta kesimi bo’ylab 
lazer nurlanish intensivligi taqsimotini tuzish. 

---