Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
221 
Morfologik jihatdan shuvoq turlari ildizi kuchli rivojlangan, barglari vegetatsiya 
davrini boshida ildiz bo`g`izida to`p – to`p bo`lib joylashadi. Barglari o`ziga xos shaklga 
va hidga ega bo`lib, bu hid o`simlik tarkibidagi turli xil efir moylari mavjudligi natijasida 
hosil bo`lishi ma’lum bo`ldi. Shuvoq o`simligi poyasi, bargi tarkibida suv miqdori uncha 
ko`p emas. Kuzatishlar natijasida sovuq iqlimli muhitlarda shuvoq turlarining vegetatsiya 
davri kechroq boshlanishi ma’lum bo`ldi.
Adirliklarning yuqori va tog`ga yaqin qismlarida hattoki martning ikkinchi yarmida 
ham shuvoq turlarining hayot faoliyati boshlanmaganligiga guvoh bo`lindi. Sababi tog` 
yonbag`rlarida sovuq iqlim hukmron bo`lganligi uchun nafaqat Artemisia (L.) shuvoq 
balki boshqa o`simliklarni hali yer yuzasiga chiqmagani aniqlandi. Lekin adirliklarda tog` 
yonbag`rlaridan farqli ravishda o`simliklarning vegetatsiya davri normal holatda amalga 
oshayotgani aniqlandi.
1-rasm. Yangiqo`rg`on tumani, Begobod 
qishlog`i adirliklarida tarqalgan Artemisia 
(L). Shuvoq o`simligining tabiiy holdagi 
ko`rinishi 
2-rasm. Yangiqo`rg`on tumani, Begobod 
qishlog`i adirliklaridan terilgan Artemisia 
L. gerbariysi 
3- rasm. Yangiqo`rg`on tumani, Begobod 
qishlog`idagi tabiiy shuvoqzorlar 
4-rasm. Rasmda adirliklarni tog`ga yaqin 
bo`lgan 
qismlarida 
o`simliklarning 
vehetatsiya 
sikli 
boshlanmagani 
aks 
ettirilgan. (Nanay qishlog`i adirliklari). 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
222 
Yuqoridagi rasmlardan ko`rinib turibdiki adirliklarning yuqori qismlarida ya’ni 
tog`ga yaqin bo`lgan joylarda o`simliklar hali uyg`onmagan yoki vegetatsiya davrini 
boshlamagan. (4-rasm). Nanay qishlog`i adirliklari. 
Adirliklarni quyi va o`rta qismlarida o`simliklar uyg`ongan va o`z vegetatsiya 
davrini boshlagan. Shuvoq o`simligi ham o`tkan yilgi eski poyasining ildiz qismi atrofidan 
yangi barglar chiqargan. (1,2-rasmlar).
Natija sifatida shuni ta’kidlash joizki mart oyining ohirida Namangan viloyati 
Yangiqo`rg`on tumaniga amalga oshirilgan ekspeditsiya jarayonida shuvoq Artemisia (L) 
ning 3 dan ortiq turlari o`rganildi va gerbariylar tayyorlandi. Bundan tashqari Artemisia 
L. shuvoq o`simligi hududning ayrim qismlarida deyarli o`smasligi va ayrim hududlarida 
esa katta shuvoqzorlar hosil qilgani aniqlandi. Bu o`simlikni farmokologik xususiyatlarini 
hisobga olgan holda o`simlikni sun`iy plantatsiyalarini yaratish va farmatsevtika sohasi 
uchun yetarlicha xom – ashyo zahirasini shakllantirish maqsadga muvofiq bo`ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. O`.Pratov, A.S.To`xtayev, F.O`.Azimova I.Z.Saparboyev, M.T.Umaraliyev. 
Biologiya (Botanika) darslik. Toshkent-“O`zbekiston” – 2017.
2. O`zbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005). 
3. Artemisia Communities in Arid Zones of Uzbekistan (Central Asia) Lyubov A. 
Kapustina, Montserrat Torrell, Joan Vallès. 
4. 
Диссертация 
на 
соискание 
степени 
доктора 
философии 
(PhD). 
Фармакогностическое, фармакотехнологическое изучение полыни Аrtemisia 
gmelinii и создание на ее основе фитосубстанций. МАМАТОВА АЛИЯ 
СЕРИКЖАНОВНА. 
Internet saytlari: 
1. https://uz.wikipedia.org/w/index.php? title=Shuvoq&oldid=2088134 
2. 
The 
Plant 
List 
Artemisia 
rothrockii 
A.Gray.
(http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-126709)  
3. https://www.greeninfo.ru 
4. www.plantarium.ru