Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

Qo’llanilishi: Na-KMS halq xo’jaligining turli sohalarida keng ishlatiladi 

Neft  sohasida  neft  va  quduqlarni  burg’ulashda  ishlatiladigan  tuproqli 

suspenziyalarni barqarorlashtirishda tog’ kon kimyo sanoatida mis-nikelli, silvinitli 

va  boshqa  rudalarni  flotatsion  boyitishda    ishlatiladi.  Bundan  tashqari  keramika 

sohasida  massasni  plastikligini  oshirishda  tsementli  suspenziyalarni  reologik 

xossalarini oshirishda  qurilishda yelimlovchi qog’oz va karton ishlab chiqarishda 

bog’lovchi yelimlovchi sifatida ishlatiladi. Tozalangan KMS  tish pastalari, radio 

va  televizior  lampalari,  kinofotomateriallar  ishlab  chiqarishda  farmatsevtika 

sanoatida esa bog’lovchi dori preparatlarini tutuvchi, xirurgiya sohasida so’riluvchi 

iplar va suyuqliklarni shimuvchi matolar sifatida ishlatiladi. 

Ma’lumki,  karboksimetilsellyuloza  ne’ft–gaz  sanoatida  keng  ko’lamda 

ishlatiladi.  Bu  sohada  KMS  ishlatilganda  uni  dekstruktsiyasi  muhim  ahamiyatga 

ega.  Dekstruktsiyani  samarali  sekinlashtiruvchi  yoki  kamaytiruvchilar  sifatida 

quyidagi  reagentlar  o’ziga  xos  xususiyatga  ega:  monoetanolamina  (MEA)  va 

oltingugurt  aralashmasi,  tetraborat  natriy  (bura)  bilan  alyuminiy  sul’fat 

aralashmasi,  natriy  tiosul’fat  va  bura  aralashmasi,  alyuminiy    sul’fat  va    natriy 

sul’fit aralashmasi. Shulardan kelib chiqib, ushbu reagentlar etanol muhitida KMS 

sintez  qilish    sharoitida    KMS  destruktsiyasini  ingibirlovchilar  sifatida 

qo’llanilgan.    

---

34 

 

Makromolekulalar 

boshqa 

polimerlardan 

ba’zi 

jixatlari 

bilan 

umumiylikka 

ega, 

lekin 

adabiyotlar 

taxlili 

shuni 

ko’rsatadiki 

biopolimerlarning  tadqiq  etishda  e’tiborga  olinishi  kerak  bo’lgan  ko’plab 

hususiyatlari  bor,  bunday  xulosaga  sintetik  polimerlarni  tadqiq  etish  uchun 

qo’llanilayotgan  uslublar  va  undan  olinadigan  natijalarni  interpretatsiya 

jarayoni  biologik  polimerlar  uchun  qo’llanmasligi  va  ushbu  biopolimerlar 

uchun alohida metodologik uslublar zarur bo’layotgani asos bo’lmoqda. 

Sellyulozaning  natriyli  tuzlari  assosida  olingan  mahsulot  Na  KMS  tuzilishi 

quyidagicha