Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

Eritmadagi makromolekula o‘lchami va shaklini aniqlash usullari:
 
Yuqorida aytib o'tilganidek, molekulyar massa va molekulyar massaviy taqsimot 
polimerlarning o‗ziga xos xossalarini ifodalovchi muhim xarakteristikalaridan 
hisoblanadi. Polimerlanish darajasi har xil bo‗lgan makromolekulalarning hosil 
bo'lishi reaksiya mexanizmiga bevosita bog‗liq. Xatto tabiiy polimerlar ham (ba‘zi 
oqsillardan tashqari) molekulyar massasi bo'yicha ko‗p jinsli bo`ladi. Shuning 
uchun polimerlarning molekulyar massasi o‗rtacha statistik qiymatga ega 
bo‗ladi.Polimerlar molekulyar massalarini tadqiq qilishning muhim usullaridan 
ba‘zilari makromolekulalarning gidrodinamik xossalarini o‗rganishga asoslangan. 
Zarrachaning erituvchida harakatlanganida ishqalanish kuchlari ta‘sirini 
ifodalovchi makromolekulalarning gidrodinamik xossalari polimer zanjirining 
eritmadagi o‗lchami va shakliga juda bog‗liq va bundan tashqari, ularni o`lchash 
nisbatan qulay. Ayniqsa, eritrnalaming qovushqoqligi juda oson o‗lchanadi. 
Shtaudinger taklifiga ko‗ra, makromolekulalar xossalarini ifodalash uchun 
polimerlarning o‗ta suyultirilgan eritmalarini o‗rganish lozim. Faqat shunday 
eritmalardagina makromolekulalararo ta‘sirlarni nazarga olmaslik mumkin, ya‘ni 

---

45 
makromolekulani izolirlangan deb hisoblash mumkin. O‗ta suyultirilgan 
eritmalardagi gidrodinamik xarakteristikalarni aniqlash uchun eritmaning u yoki bu 
xossasini 
qandaydir 
konsentratsiyalar 
(juda 
kichik) 
oralig‗ida 
nul 
konsentratsiyagacha 
ekstrapolyatsiyalash 
kerak. 
Polimer 
eritmalari 
qovushqoqligini o‗rganib, Shtaudinger 
) qiymatidan foydalanishni taklif 
qilgan (bu erda, – polimer eritmasining qovushqoqligi; 
o 
– toza erituvchining 
qovushqoqligi; c - polimer konsentratsiyasi, g/dl). Ammo bu kattalik izolirlangan 
alohida makromolekulalarni xarakterlab berolmaydi, chunki unda gidrodinamik 
ta‘sirlar kuchli aks etgan. Bu kattalikni faqat ma‘lum konsentratsiyalar oralig‗ida 
o‗lchab va c = 
0
gacha ekstrapolyatsiya qilib alohida makromolekulalarning 
gidrodinamik holatini tavsiflovchi ma‘lumotni olish mumkin. Quyida polimer 
makromolekulalarining molekulyar massasini va oMchamini suyultirilgan 
eritmalari xossalarini o‗rganish orqali aniqlanadigan amaldagi usullami ko‗rib 
chiqamiz.