Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Ijtimoiy psixologiyaning eksperimental fan sifatida rivojlanishi 
XX asr shu bilan xarakterli ediki, u turli fanlar oldiga konkret topshiriqlar 
qo‘ya boshladi. Bundan tashqari, juda ko‘p fanlarda ob‘ektiv eksperimental usul 
yo‘li bilan ilmiy faktlar to‘plash yo‘lga qo‘yildi. Psixologiya fani ham bundan 
istisno emas edi. Sof psixologlar individ psixologiyasini eksperimental o‘rganar 
ekanlar, ularning boshqa individlar ta‘sirida bo‘lishi faktini inkor qila olmas edilar. 
Ikkinchidan esa, Amerikada ko‘pgina psixologlar o‘z tadqiqot ob‘ektlarini 
laboratoriyalarda ayrim psixik jarayonlarni o‘rganishdan kichik guruhlarga 
ko‘chira boshladilar. Bu davrda psixologiyada shakllanib bo‘lgan uch asosiy oqim 
(psixoanaliz, bixeviorizm va geshtalt psixologiya) ichida ham ijtimoiy xulq-atvorni 
kichik guruhlar doirasida o‘rganish tendentsiyasi paydo bo‘ldi.
XX asr psixologiya fani tarixida shu bilan ajralib turadiki, olimlar nazariy 
izlanishlarga e‘tibor berishmas, hattoki, katta guruhlar, ommaviy hodisalar 
psixologiyasi ham nazardan ancha chetda qolgan edi. Asosiy diqqat-e`tibor kichik 
guruhlarga va ularda turlicha eksperementlar o‘tkazishga qaratilgan edi. Bunday 
holatning paydo bo‘lganligi ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida shakllanishida 
nihoyatda katta rol o‘ynadi.
Geshtaltpsixologiya
yo‘nalishi negizida maxsus ijtimoiy psixologik 
yo‘nalishlarning – interaktsionizm va kognitivizmning paydo bo‘lganligi esa bu 
fanning eksperimental ekanligini yana bir bor isbot qildi.
Bixeviorizm
yo‘nalishlari doirasida o‘tkazilgan ijtimoiy psixologik 
tadqiqotlar avvalo amerikalik olimlar K.Xall va B.Skinnerlar nomi bilan bog‘liq.. 
Ular va ularning izdoshlari hisoblangan K.Miller, D.Dollard, Dj.Tibo, G.Kelli va 
boshqalar diada – ikki kishi o‘rtasidagi munosabatlarning xilma-xil eksperimental 
ko‘rinishlarini tadqiq qilib, ularda matematik o‘yin nazariyasi elementlarini 
qo‘lladilar. Diada sharoitida laboratoriyalarda o‘tkazilgan tadqiqotlarda asosan 
mustahkamlash g‘oyasini isbot qilishga urinildi. Klassik bixeviorizmdan farqli 

---

35 
o‘laroq, ijtimoiy psixologik bixevioristlar hayvonlar o‘rniga laboratoriyaga naqd 
pulga odamlarni taklif eta boshladilar, shuning uchun ham ularning g‘oyasida 
biologizm va mexanizm tarzda ilgarigi hayvonlarda to‘plangan dalillar modelini 
insonlarda qo‘llash hollari kuzatildi.