|
3-илова
4-ilova
Ifodali o’qish san’atining shakllanishida xalq og’zaki ijodining roli
5-ilova
 
Talabalarni faollashtirish uchun savollar
1. Ifodali o’qish san’atining yuzaga kelishida roviy, qissaxon va baxshilarning roli.
2.Ifodali nutq san’atini o’rganishning asosiy omillari haqida.
3. “... Har kishining ahvoli o’z so’zining ostida pinhondur” degan fikrning tahlili.
4. Ifodali o’qish san’atini o’rganishdan asosiy maqsad.
5. “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch” asarida mazkur allomalarga qanday baho berilgan?
“Slayd-shou” usuli bo’yicha talabalar tushunchasini mustahkamlash
 
 
5-ilova
Ifodali nutq san’atini egallashning asosiy vositalari
Taniqli tilshunos olim Nizomiddin Mahmudov “O‘qituvchi nutqi madaniyati” kitobida nutqning ifodaliligi haqida fikr-mulohaza yuritib shunday deydi: “Tilda ifodalilikni yuzaga keltirishga xizmat qiladigan imkoniyatlar juda ham ko‘p va xilma-xil. Bunday imkoniyat hech bir istisnosiz tilning barcha sathlarida mavjud. Tilning tovush qurilishi, so‘z xazinasi, morfologik shakllari, sintaktik birliklari, intonatsiya, uslub kabilarning har biri nutq ifodaliligining bitmas-tuganmas manbalaridir. Nutq tuzuvchi bu manbalarning mohiyati, tabiati va ularni unumli ishga solish usullaridan yetarli xabardor bo‘lsa, nutqning ifodalilik sifatini ta’minlashga qiynalmaydi”. Darhaqiqat, ifodali nutq vositalarini puxta o‘zlashtirish, o‘zbek tilining o‘ziga xos xususiyatlarini chuqur o‘rganish orqaligina, ifodali o‘qishda ma’lum natijalarga erishish mumkin.
Xo‘sh, ifodali nutqni o‘rganish uchun nimalarga e’tibor berish kerak? Ifodali o‘qish o‘zi nima? Sodda qilib aytganda, “Ifodali o‘qish adabiy asarni tushunarli va ta’sirchan o‘qish demakdir. Bu o‘qish san’ati yod olingan matnni ifodali o‘qishni ham o‘z ichiga oladi. Ifodali o‘qishda fikrlarni yanada silliq, aniq, go‘zal shaklda talqin etish uchun emotsional vositalardan unumli foydalaniladi. Ifodali o‘qishning badiiy emotsional bo‘lishi uchun o‘quvchi-ijrochi asar mazmuni, g‘oyaviy-badiiy jihatlari haqida tasavvurga ega bo‘lishi lozim”.
Ifodali o‘qishning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u insonda tuyg‘u va kayfiyatlar hosil qiladi, aniqrog‘i, voqelikning his-tuyg‘uli qiyofasini yaratadi. Ifodali o‘qish jarayonida asar voqealari “jonlanadi”, qahramonlar “tilga kiradi”. O‘quvchi bir vaqtning o‘zida ham muallif, ham qiyofa (obraz) yaratuvchi, ham ijrochi sifatida namoyon bo‘ladi. Demak, ifodali o‘quvchi ma’lum darajada aktyorlik san’atidan ham xabardor bo‘lishi lozim.
Ifodali nutq san’atini o‘rganishning muhim vositalardan biri badiiy asarlarni ko‘proq mutolaa qilishdir. Asarning mazmun-mohiyati, qahramonlar xarakter xususiyati, maqsad va intilishlari chuqur o‘rganilgandagina og‘zaki talqinda asar ruhiga mos ohang va intonatsiya paydo bo‘ladi. Badiiy asarlarni mutolaa qilish o‘quvchining dunyoqarashini kengaytirish barobarida adabiy tilni puxta o‘zlashtirishga, ifodali o‘qish san’atini egallashga yaqindan yordam beradi.
6-ilova
Ifodali o’qish fanining maqsad va vazifalari
So‘z san’ati bilan shug‘ullanuvchi kishilar, ayniqsa, inson ta’lim-tarbiyasi uchun mas’ul bo‘lgan muallimlar notiqlik san’atini, ifodali nutq mahoratini puxta egallagan bo‘lishlari zarur. Holbuki, o‘qituvchining butun siymosi – xatti-harakatlaridan tortib gapirish uslubigacha yosh va tajribasiz, taqlidchan o‘quvchi uchun jonli namuna hisoblanadi. Shunday ekan, Respublikamiz Prezidenti ta’kidlaganidek, “O‘z fikrini ravon, go‘zal va lo‘nda ifoda eta olmaydigan mutaxassisni avvalambor, rahbar kursisida o‘tirganlarni bugun tushunish ham, oqlash ham qiyin” “
“...Kishining martabasini so‘zi bila bilurlar, ammo so‘zning martabasini kishi bila bilmaslar, chunki har kishining ahvoli o‘z so‘zining ostida pinhondur” – deydi Kaykovus. Zotan, har bir kishining kim ekanligini, uning bilim darajasini so‘zlariga qarab bilib olish mumkin. Donishmandlar nazdida, inson so‘zi bilan taniladi, axloqi bilan maqtaladi. Binobarin, yosh avlodning shaxs sifatida kamol topishida muhim rol o‘ynovchi muallimning ravon va ifodali nutqi, go‘zal axloqi beqiyos ibrat namunasi bo‘lib xizmat qiladi. Ajdodlarlarimiz so‘z san’atining, ayniqsa, og‘zaki ijrochilik san’atining inson ruhiga ko‘rsatadigan ta’siriga qadim zamonlardan boshlab katta e’tibor bilan qaraganlar. Shuning uchun ham o‘rta asrlarda adabiy talaffuz normalarini o‘rgatuvchi “ilmi tajvid”, jonli nutq asoslarini o‘rgatuvchi “ilmi kalom”, ilmiy va adabiy bahsni o‘rgatuvchi “ilmi munozara” kabi fanlar o‘qitilgan. Natijada maxsus bilim olgan har bir savodli kishi ayni paytda ifodali o‘qish asoslarini egallagan so‘z ustasi ham bo‘lib yetishgan. Shu boisdan ham o‘tmishda badiiy so‘z ijrochiligining dostonxonlik, qissaxonlik, g‘azalxonlik kabi turlari keng tarqalgan. O‘qimishli kishilar tomonidan o‘tkazilgan she’rxonlik anjumanlarida so‘z san’atining yuksak namunalari og‘zaki ijro – ifodali o‘qish vositasida chuqur tahlil qilingan.
1-ўқув топшириқ
«Qanday» organayzerini to’ldiring
Muhim muammoning yechimini topishga yordam beradi va “Qanday” savoli orqali muammo hal qilinadi.
Ifodali o‘qish fani
qanday maqsad va vazifalarni o‘z oldiga qo’yadi?
Qanday?
Qanday?
Qanday?
Qanday?
Qanday? Qanday?
Qanday?
Qanday? Qanday?
Қандай?
7-ilova
Ifodali o’qishning amaliy ahamiyati
Ifodali o‘qish mohiyatan kishining his-tuyg‘ulariga ta’sir ko‘rsatishga qodir bo‘lgan muhim jarayon hisoblanadi. Badiiy adabiyot insonning ehtiroslar va tuyg’ular olamiga ta’sir qilib uni yig’latadi, kuldiradi, o‘ylashga majbur qiladi va oxir-oqibat kamolotga yetaklaydi. Shu boisdan ham badiiy adabiyot bilan og‘zaki ijro – ifodali o‘qish san’ati asrlar davomida yonma-yon yashab, insonning ma’naviy hamrohi bo‘lib kelgan.
Binobarin, badiiy adabiyot va ifodali o‘qish san’ati chambarchas bog‘liq holda insonni axloqiy-estetik jihatdan tarbiyalashda eng ta’sirchan vosita hisoblanadi. Zero, bugungi kunda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan xayrli ishlarning markazida ham yosh avlodni ma’naviy barkamollik ruhida tarbiyalash vazifasi ustuvor masalalardan biri bo‘lib turibdi.
2-o’quv topshiriq
FSMU texnologiyasi
Jadvalni to’ldiring
1-guruh
Savol
|
Ifodali o’qish san’atini o’rganishdan asosiy maqsad nima?
|
(F) Fikringizni bayon eting
|
|
(S) Fikringiz bayoniga sabab ko’rsating
|
|
(M) Ko’rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring
|
|
(U) Fikringizni umumlashtiring
|
|
2-guruh
Savol
|
Barkamol avlod tarbiyasida ifodali o’qish san’atining qanday ahamiyati bor?
|
(F) Fikringizni bayon eting
|
|
(S)Fikringiz bayoniga sabab ko’rsating
|
|
(М)Ko’rsatgan sababingizni isbotlovchi misol keltiring
|
|
(U) Fikringizni umumlashtiring
|
|
8-ilova
Talabalar bilimini tekshirish va mustahkamlash uchun savollar
1. Ifodali o‘qish san’atining yuzaga kelishida roviy, qissaxon va baxshilar qanday rolь o‘ynagan?
2. Ifodali nutq san’atini o‘rganishning asosiy omillari nimalardan iborat?
3. “...Har kishining ahvoli o‘z so‘zining ostida pinhondur” deganda nimani tushunasiz?
4. Ifodali o‘qish san’atini o‘rganishdan asosiy maqsad nima?
5. Barkamol avlod tarbiyasida ifodali o‘qish san’atining qanday ahamiyati bor?
9-ilova
Insert usulidan foydalanib ishlash qoidasi
1. Ma’ruza matnini o’qib, matnning chetiga quyidagi belgilarni qo’yib chiqing:
V – bilaman
+ - men uchun yangi ma’lumot
- men bilgan ma’lumotni inkor qiladi
? – noaniq (aniqlashtirish talab qiladigan) qo’shimcha ma’lumot.
Olingan natijalarni jadval shaklida rasmiylashtiring.
Mavzu savollari
|
В
|
-
|
+
|
?
|
1.
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
3.
|
|
|
|
|
4.
|
|
|
|
|
5.
|
|
|
|
|
6.
|
|
|
|
|
7.
|
|
|
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
