Наманган давлат университети педагогика факультети

Томирлар системаси ҳақида таълимот (Ангиология)
Ангиология (томирлар системаси таълимоти) грекча ангион сўзидан олинган бўлиб, XVIII асрдан бошлаб атама сифатида ишлатилади.
Томирлар системаси организмда бошқа органлар системаси сингари муҳим вазифани бажаради. Томирлар ичидаги суюқликлар (қон, лимфа) ҳужайра ва тўқималарнинг ҳаёти учун зарур бўлган барча моддаларни етказиб беради, шу билан бирга уларнинг тарки­би­да­ги оргаиизмга керакмас (чиқинди) моддаларни маълум органлар (буйраклар)га олиб бора­ди. Шундай қилиб, томирлар системаси қон томирлар системаси, лимфа системаси ва қў­шимча тузилмалардан таркиб топган.
Юрак
Юрак мускулдан тузилган аъзо бўлиб, кўкрак қафасида жойлашган. Юрак одам ҳаё­тининг охирги дақиқасигача ҳамма вақт муттасил қисқариб (систола) ва кенгайиб (диас­то­ла) туради ва бутун организмга қон етказиб беради. Шундай қилиб, юрак организмдаги қон айланиш системасида муҳим ўрин эгаллайди ва марказий аъзолардан бири ҳисоб­ла­на­ди. Ўрта яшар одамнинг юраги минутига ўрта ҳисобда 70-75 марта, бир суткада эса 100000 марта қисқара олади. Бу шу вақт ичида 20 тонна юкни бир метр баландликка кў­та­риш кучига тенг демақдир.
Одам юрагининг ривожланиши қон томирлар ва плацентанинг такомил этишига чам­барчас боғлиқ бўлади. Юрак эмбрионининг учинчи ҳафтаси охирларида бирламчи ичак олдинги қисмининг остида мезенхимадан вужудга келади, парасагиттал ҳолатда жой­лаш­ган иккита эндокард халтачасидан такомил этади. Кейинчалик ана шу эндокард хал­та­ча­ла­ри деворида мезенхимадан эндотелий қавати – эндокард пайдо бўлади. Ривожланиш дав­рида эндокард халтачаларининг медиал деворлари ўзаро қўшилиб, битта умумий юрак оралиқ деворини ҳосил қилади. Лекин мезенхимадан ҳосил бўлган бу девор тез йўқолиб, юрак бўшлиғида қон ҳужайраларига айланади. Натижада битта умумий юрак халтачаси ҳосил бўлади. Ана шу бирламчи юрак ичакнинг бош қисмига юракни ўраб турган сероз халтача (юракнинг орқа тутқичи) ёрдамида ва тананинг олдинги деворига юракнинг қорин тутқичи орқали бирлашган бўлади. Кейинчалик юракнинг орқа тутқичи орқа кўкс орали­ғини ҳосил килади, қорин тутқичи эса бутунлай йўқолади.
Юракнинг мускул қавати – миокард эндокард халтасининг атрофида сплон­х­но­том­нинг висцерал варағидан ҳосил бўлади ва юрак найчаси бўшлиғида сероз парда билан қопланади. Пировардида сероз пардадан юрак халтачаси-перикард ҳосил бўлади.
Юракнинг ривожланиш даврида юрак найчаси эпикардга қараганда тезроқ ўсади ва «S» шаклида бўлади. Кейинчалик «S» шаклидаги юрак найчасининг олдинги қисмидан юрак олди бўлмачаси, унинг қулоғи ва sinus venosus пайдо бўлади. Юрак қоринчалари эса «S» шаклидаги найчанинг пастки бўлагидан ривожланади.