Namangan davlat universiteti madaniyatshunoslik

“Statistika”- lotincha, “status” – so`zidan
olingan bo`lib, “ahvol”, “holat” degan mazmunni 
bildiradi. SHu so`z ildizidan stato – “davlat”, statista - “davlat bilimdoni” degan so`zlar kelib 
chiqqan. SHuningdek, “statistika”- davlat to`g`risida muayyan bilim, ma`lumotlar yig`indisi 
degan mazmunni bildiradi. Statistika-birinchidan, jamiyatdagi ijtimoiy ishlab chiqarishni miqdor 
ko`rsatgichlarini, ularni o`zgarishi va rivojlanishini o`rganuvchi, qayta ishlovchi – fandir. 
Ikkinchidan, ommaviy ko`rinish-hodisalarning miqdor hisobidir. Uchinchidan, matematik 
statistika – ilmiy, amaliy xulosalar qilish va foydalanish uchun matematik uslub bilan 
tizimlashtirishga bag`ishlangan matematikaning bir bo`limidir. To`rtinchidan, demografik 
statistika-aholi joylashishining, harakatining (bir yashash joyidan ikkinchi joyga ko`chib 
yurishi), tarkibining (qanday millat, qanday irq, qancha erkak, qancha ayol, qancha voyaga 
etgan, qancha voyaga etmagan, qanchasi nafaqa yoshida va h.k.), miqdorining ( aholini son 
jihatdan o`sishi, tug`ilishi va o`lish dinamikasi) darajasiga oid ma`lumotlarni statistik uslub bilan 
tahlil qilish bilan shug`ullanuvchi statistika sohasi hisoblanadi. 
Statistika uslubiyati
- bu ommaviy hodisa va jarayonlarni o‘rganishda, unda namoyon 
bo‘ladigan qonuniyatlarni oydinlashtirishda ishlatiladigan o‘ziga xos uslub, ya’ni statistika fani 
va amaliyotida qo‘llanadigan yo‘llar, usullar, vositalar majmuasi. Statistika uslubiyati deganda 
ommaviy hodisa va jarayonni ilmiy tekshirishda va boshqarishda, unda namoyon bo‘ladigan 
qonuniyatlarni o‘rganish va ulardan amaliy foydalanish jarayonida qo‘llanadigan o‘ziga xos 
uslub, ya’ni usullar, metodlar, yo‘llar, vositalar majmuasi tushuniladi. Ommaviy hodisa va 
jarayonlarning miqdoriy nisbatlarini aniqlash, ularda namoyon bo‘ladigan qonuniyatlarni 
oydinlashtirish maqsadida amalga oshiriladigan statistik tadqiqotlar bir necha bosqichlarga, ular 
esa fazalarga bo‘linadi. Bosqich va fazalar o‘zining maqsadi, vazifalari va xususiyatlari bilan bir 
biridan ajralib turadi. Shuning uchun har bir faza va bosqichda o‘ziga xos tekshirish usullari, 
yo‘llari, vositalari qo‘llanadi. Shu bilan birga o‘rganilayotgan soha va masalaning xarakteriga 

---

141 
qarab, unga mos keladigan u yoki bu usul (yoki usullar to‘dasi) aniq tekshirishda, uning 
muayyan fazasi va bosqichida asosiy, yetakchi qurol sifatida ishlatiladi. 
Inson
- ma`naviy kamolot imkoniga ega bo`lgan (yagona) moddiy (biologik) mavjudot. Qur`oni 
karim oyatlarida ta`kidlanishicha, har bir inson Alloh tomonidan "er yuzining xalifasi" qilib 
yaratilgan, shunday ekan, butun moddiy olam uning tasarrufida va u dunyodagi barcha 
mavjudot taqdiri uchun mas`uldir. Insonning irodasi erkin va shu sababli har bir xatti-harakati 
uchun Alloh oldida javob beradi.