Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Terpenoidlar (yoki izoprenoidlar) -tabiiy birikmalarning keng bir guruhi bo`lib, ular o`simlik dunyosida (hayvonlarda ham) keng tarqalgan.

Izoprenoid – bu moddani izoprenoid deyilishini sababi, bu molekulalarning uglerod skeleti izoprenolli (izopentanli) (C₅H₈)n fragmentlardan tuzilgan.

Terpenlar_-n–soniga_ko`ra_quyidagi_guruhlarga_bo`linadi'>Terpenlar -n–soniga ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi: C₅ – gemiterpenlar, C₁₀ – monoterpenlar, C₁₅ – seskviterpenlar, C₂₀ – diterpenlar, C₂₅ – sesterpenlar, C₃₀ – triterpenlar, C₄₀ – tetraterpenlar, C₅₀ va undan yuqorilari politerpenlar deb ataladi.

Terpenlar - ularning muhim xossalaridan biri havo kislorodi bilan oksidlanishidir.

Asiklik terpenlar– bular atirgul moyida uchraydigan geraniol spirt, marvaridgul hidini eslatadigan linalool spirt, evkalipt moyida bo`ladigan sitral va boshqalar misol bo`ladi.

Seskviterpenlar – bularga C₁₅H₂₄ qatoriga kiruvchi uglevodorodlar kiradi. Bular ham efir moylarida saqlanadi.

Diterpenlar – A vitamin yoki retinol C₂₀H₃₀O kiradi va. B_A o`sish, rivojlanish omili hisoblanadi.

Tirterpenlar– vakili skvalen C₃₀H₅₀ u olti molekula izopren qoldig`idan iborat modda.

Seskviterpenlarterpenlar orasida eng katta gurux moddalar bu seskviterpenlardir. Ularning miqdori bir necha ming bo’lib, struktur tuzilish variantlari 200 ga yaqin. Ko’proq seskviterpenlar Magnoliaceae, Rutaceae, Cornaceae va Asteraceae oilalarida uchraidi.