Namangan davlat universiteti fiziologiya va hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

 

Ovqat  hazm  qilish  organlariga:    og’iz  bo’shlig’i  va  undagi  organlar, 

xalqum, qizil o’ngach, meda, iingichka va yo’g’on ichaklar hamda meda osti bezi, 

jigar  kabi  organlardan  tashkil  topgan.  Ularning  ish  faoliyati  markazi  uzunchoq 

miyada bo’lib, markaziy nerv sistemasi tomonidan boshqariladi. 

Og’iz bo’shlig’i ovqat hazm qilish organlarining boshlang’ich qismi bo’lib,  

dahlizi va haqiqiy og’iz bo’shlig’idan tashkil topgan.  

 

Lablar.  Uyqori  pasrki  lablar  muskullardan  iborat  bo’lib,  ular  og’izning 

kirish qismini hosil qiladi.  

Og’iz bo’shlig’ida tishlar, til va so’lak bezlarining kanalchalari joylashgan.      

 

Tishlar,  ularning  tuzilishi  va  gigiyenasi.  Tishlar  ikki  hil  bo’ladi:  sut 

tishlari  20  ta  doimiy  tishlar  32  ta.  Bola  6-8  oylik  bo'lganda  sut  tishlar  chiqa 

boshlaydi.  Dastlab  kurak  tishlar,  so'ng  qoziq,  kichik  oziq  tishlar  chiqadi.  Sut 

tishlar 7 yoshdan boshlab tushib, ularning o'rniga doimiy tishlar chiqa boshlaydi. 7 

---

 

69 

yoshda 1-katta oziq tish, 8 yoshda 1-kurak tish, 9 yoshda 2-kurak tish, 10 yoshda 

1-kichik oziq tish, 13-16  yoshda katta  oziq tish, 11-15  yoshda  2-oziq  tish, 18-30 

yoshda 3-oziq tishlar chiqadi. 

Doimiy  tishlar  soni  32  ta  bo’lib,  yuqori  va  pastki  jag’da  16  tadan, 

jag’larning  o’ng  va  chap  tomonida  8  tadan  bo’ladi.  Shulardan  olingi  ikkitasi 

kurak, 1 tasi qoziq, 2 tasi kichik oziq tish va uchtasi katta oziq tishlardir. Doimiy 

tishlarning  28  tasi  12-14  yoshgacha  chiqadi  4  tasi,  ya’ni  yuqori  va  pastki 

jag’lardagi oxirgi katta oziq tishlar (aql tishlar) 18 yoshdan keyin chiqadi.  

Tish  uch  qismdan  iborat:  tish  toji  (koronka),  boyni  va  ildizi.  Tishning 

ko’rinib  turgan  tashqi  qismi  koronka  deb  atalib,  u  oq  emal  moddasi  bilan 

qoplangan.  Bu  modda  tishga  qattiqlik  hususiyatini  beradi.  Tishning  milk  bilan 

birikkan joyi uning bo’yin qismi deb ataladi. Tishning ildiz qismi jag’ suyaklariga 

birikkan bo’ladi.

  

Sut tishlar tushib, doimiy tishlar chiqa boshlaganda bolalarga tishni cho'tka 

bilan  yuvishga  (uxlashdan  oldin),  ovqatlangandan  so'ng  og`izni  iliq  suv  bilan 

chayishga  o'rgatish,  juda  sovuq  yoki  issiq  ovqat  yeyish,  qattiq  narsalarni  tishda 

chaqish zararli ekanligini o'qtirib borish kerak. 

Til.  Muskullardan  tashkil  topgan  organ  bo’lib,  ovqatni  aralashtirib  xalqum 

(tomoq) gacha itarib beradi. Bundan tashqari til so’zlarning ravon talaffuz qilishida 

ham muhim rol o’ynaydi.  

So'lak  bezlar.    3  juft  (til  osti,  jag'  osti,  quloq  oldi)  bo'lib,  so'lak  tarkibida 

musin,  ptialin  uglevodlarni  parchalaydi),  lizosim  (  mikroblarni  eritadi)  kabi 

moddalar bor. Bir sutkada katta odamda 1,6 l so'lak ajralib so'lakning 98,5-99,5% 

suv,  qolgani  shilimshiq  moddadan  iborat.  So'lak  ajratish  markazi  uzunchoq  miya 

va katta yarim sharlarda joylashgan. 

Bola  so’lak  bezlaridan  so’lak  ajralishi  3-7  yoshlarda  ko’p  bo’ladi.  So’lak 

tarkibidagi  amilaza  kraxmalni  disoxoritlargacha  parchalovchi  fermentlarning 

aktivligi ham 2-7 yoshlarda eng yuqori bo’ladi. Bolaning quloq osti bezlari boshqa 

so'lak bezlariga nisbatiga ko'proq  so'lak tarkibida oqsil miqdori oshib boradi,11-12 

yoshda  oziq  moddalarga  bir  kecha-kunduzda  200sm

3

,  ovqat  yemaganda  400-600 

sm

3

 so'lak ajraladi.