Namangan davlat universiteti fiziologiya va hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

Qon  aylanishining  umumiy  sxemasi.  Yurakning  avtomik  qisqarib-

kengayib  turishi  natijasida  qon  katta  arteriya  va  kapilliyarlar  orqali  tananing 

---

 

44 

hamma  to'qima  va  hujayralariga  tarqalib,  so'ngra  mayda  o'rta,  yirik  vena  qon 

tomirlari orqali yurakka qaytib keladi. Qon aylanish sistemasining faoliyati tufayli 

barcha to'qima va hujayralarga oziq moddalar, kislorod, gormonlar, mineral tuzlar 

boradi.  Hujayralarda  moddalar  almashinuvi  natijasida  hosil  bo'lgan  qoldiq 

moddalar  va  karbonat  angidrid  ayirish  organlariga  yetkaziladi, Shuning  uchun  bu 

sistema «tashuvchi sistema» deb ham yuritiladi 

    Qon aylansh sistemasi 2 ta, katta va kichik qon aylanish doirasidan iborat.  

     Katta  qon  aylanish  doirasi  yurakning  chap  qorinchasidan  chiquvchi  eng  katta 

arteriya  qon  tomiri-aortadan  boshlanadi.  Aortadan  chiqadigan  arteriya  qon 

tomirlari  o'z  navbatida  o'rtacha,  mayda  tomirlarga,  ular  esa  eng  mayda 

kapillyarlarga  bo'linadi.  To'qimalar  va  hujayralardagi  moddalar  almashinuvi 

jarayoni  ana  shu  kapillyarlar  orqali  amalga  oshadi,  ya'ni  kapillyarlardagi  qon 

tarkibidagi oziq moddalar, gormonlar, kislorod hujayralarga o'tadi. Hujayralardagi 

moddalar almashinuvi natijasida hosil bo'lgan qoldiq moddalar, karbonat angidrid 

vena kapillyarlariga, undan kichik, o'rta, yirik vena qon tomirlari orqali yurakning 

o'ng bo'lmachasiga quyiladi.  

Kichik qon aylanish doirasi yurakning o'ng qorinchasidan chiqadigan o'pka 

arteriyasidan  boshlanadi.  O'pka  arteriyasi  ikkiga  bo'linib,  o'ng  va  chap  o'pkalarga 

boradi. O'pkalarda kapillyar qon tomirlariga aylanib, o'pka alveolalari bilan gazlar 

almashinuvini  amalga  oshiradi.  Vena  kapillyarlaridagi  qon  kislorodga  to'yinib, 

arterial  qonga  aylanadi,  o'pka  venasi  orqali  yurakning  chap  bo'lmasiga  quyiladi. 

Yangi  tug'ilgan  bolada  to'liq  qon  aylanishi  12  sek  da,  3  yoshda  15  sek  da,  14 

yoshda 18 sek da, katta odamda 22 sek da sodir bo'ladi.