Namangan davlat universiteti ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Barqaror  rivojlanish  deganda  hozirgi  avlodlar  hayotiy  ehtiyojlarini  
kelgusi  avlodlar  ehtiyojlarini  qondirishga  zarar  yetkazmasdan  amalga  oshiriladigan 

---

rivojlanish  tushuniladi.  Barqaror  rivojlanish  mazmun  bo’yicha  ekologik  rivojlanish 
tushunchasiga juda ham yaqindir. 
1992-yilning  3-14  iyunь  kunlarida  Braziliyaning  Rio-de-Janeyro  shahrida 
BMTning  Atrof  muhit  va  rivojlanish  bo’yicha  Konferentsiyasi  bo’lib  o’tdi.  Unda 
179  davlatlarning  rahbarlari,  hukumat  vakillari,  ekspertlar,  nodavlat  tashkilotlari, 
ilmiy  va  ishbilarmon  doiralar    vakillari  qatnashdilar.  Bu  vaqtga  kelib  jahonda 
olamshumul voqealar ro’y berdi. 1991- yili SHarqiy Yevropa va SSSRdagi totalitar 
sistema    inqirozga  uchradi.  Jahon  urushi  havfi  keskin  kamaydi    va  juda  katta 
moliyaviy  resurslardan  tinchlik  maqsadlarida    foydalanish  imkoniyati  vujudga 
keldi. 
Konferentsiya  quyidagi  muhim  hujjatlarni  qabul qildi: 
 
Atrof muhit  va rivojlanish  bo’yicha Rio deklaratsiyasi; 
 
Barcha  turdagi  o’rmonlardan  unumli  foydalanish,  ularni  saqlash  va 
o’zlashtirish  printsiplari  to’g’risidagi Bayonnoma; 
 
XXI  asrga  Kun  tartibi-jahon  hamjamiyatining  yaqin  kelajakning 
ekologik-iqtisodiy  va  ijtimoiy-iqtisodiy  muammolarini  hal  qilishga  tayyorgarligiga 
yo’naltirilgan  hujjat. 
Bundan  tashqari  Konferentsiya  doirasida  Iqlim  o’zgarishi  bo’yicha 
chegaraviy  Konventsiya  va  Biologik  xilma-xillikni  saqlash  Konventsiyalari 
tayyorlandi. 
    27  printsipdan  iborat  «Rio  deklaratsiyasi»  xalqaro  huquqiy  hujjat  bo’lib, 
unga  ko’ra  davlatlar  boshqa  mamlakatlarning  muhitiga  zarar  yetkazadigan  har 
qanday  faoliyat  uchun  javobgarlikni  tan  olishi,  ekologik  qonunchilikning 
samaradorligini  oshirish,  falokatlardan  ogohlantirish,  ekologik  havf  manbalarini 
boshqa davlatlar hududiga o’tkazmaslikka  chaqiradi. 
«XXI  asrga  Kun  tartibi»  insoniyatning  yangi  asrda  barqaror  taraqqiyotini 
ta’minlashga  qaratilgan  muhim  hujjat  bo’lib,  unda  atrof  muhit  muhofazasi  va 
rivojlanishga  doir  muammolarni  hal  qilish  yo’llari  va  vositalari  ko’rsatilgan. 
Konferentsiya  qaroorlarida  har  bir  alohida  mamlakatda  barqaror  rivojlanish 

---

kontseptsiyasi  va  milliy  darajada  «XXI  asrga  Kun  tartibi»    ni  ishlab  chiqishi  va 
amalga  oshirish majburiyati  yuklangan. 
«Rio-92»  Konferentsiyasida  o’rmonlarning  tartibsiz  kesilishining  oldini 
olish  va  ularni  muhofaza  qilishga  qaratilgan  muhim  Bayonnoma  qabul  qilindi. 
Konferentsiyada  eng  dolzarb  global  muammolar-  iqlimning  o’zgarishi  va  biologik 
xilma-xillikni  saqlash bo’yicha Konvetsiyalarning  imzolanishi  boshlandi. 
«Rio-92»  Konferentsiyasi  alohida  davlatlar  va  jahon  hamjamiyati  barqaror 
rivojlanishining  strategik  vazifalarini  belgilab  berdi  va  uni  amalga  oshirishning 
tashkiliy,  huquqiy va moliyaviy  asoslarini  ishlab  chiqdi.  
O’zbekiston 
Respublikasi 
Rio 
deklaratsiyasini 
ratifikatsiya  qildi. 
O’zbekiston  Iqlimning  o’zgarishi  to’g’risidagi  Konventsiya  va  Biologik  xilma-
xillik  to’g’risidagi  Konventsiyalarga  qo’shildi.  1998-yili  Barqaror  rivojlanish 
Kontseptsiyasi  tayyorlandi.  1999-yili  Barqaror  rivojlanishning  Milliy  strategiyasini 
ishlab  chiqildi.  2002-yili  O’zbekistonda  «XXI  asrga  Kun  tartibi»  qabul  qilindi.  
O’zbekiston  Respublikasida  barqaror  rivojlanishni  ta’minlash  ustuvor  masalaga 
aylandi. 
90-yillarda  alohida  davlatlar,  jahon  hamjamiyati,  halqaro  tashkilotlar  «XXI 
asrga Kun tartibi»ni  amalga  oshirish bo’yicha harakatlarni  amalga  oshirdilar. 
2000-yili  Nьyu-Yorkda  Ming  yilik  Sammiti  bo’lib  o’tdi  va  unda  «Ming 
yillik  Deklaratsiyasi»  qabul  qilindi.  Ming  yillik  rivojlanish  maqsadlariga  erishish 
bo’yicha jahonning  barcha mamlakatlarida  sa’yi-harakatlar  boshlandi. 
 Qilingan  ishlarni  sarhisob  qilish  maqsadida  2002-yil    Yoxannesburgda 
BMTning  Barqaror  rivojlanish  bo’yicha  Butunjahon  Sammiti  bo’lib  o’tdi.  Unda 
«Barqaror  rivojlanish  Butunjahon  Sammiti  qarorlarini  bajarish  rejasi»  va 
«Yoxannesburg  deklaratsiyasi»  qabul  qilindi.  Sammit  rejasida  sayyoramizning 
turli  mintaqalarida  baqaror  rivojlanishni  ta’minlashga  asosiy  e’tibor  berildi  va 
uning  printsiplari  barqaror  rivojlanishning  uch  tarkibiy  qismi:  iqtisodiy  o’sish, 
ijtimoiy  rivojlanish  va  atrof-muhit  muhofazasi  talablariga  javob  beradi.  Butunjahon 
Sammitida  qashshoqlikni  yo’qotish  va  atrof  muhit  muammosi  bosh    masalalar 
sifatida  tahlil  qilindi.  Dunyodagi  rivojlanayotgan  kambag’al  mamlakatlarda  1  mlrd. 

---

dan  ortiq  aholi  doimiy  ovqat  yetshmasligi  sharoitlarida  yashaydi.  Bu  davlatlarga 
moliyaviy  yordam  berish  masalalari  ko’rildi.  Yoxannesburg  Sammiti  barqaror 
ijtimoiy-iqtisodiy-ekologik   rivojlanish  yo’lidagi  muhim  qadam bo’ldi. 
Rivojlangan  davlatlardagi  yuqori  hayot  darajasini  ta’minlash  tabiiy 
resurslardan  katta  miqdorda  foydalanish  va  o’z  navbatida  atrof  muhitni  kuchli 
ifloslash  hisobiga  amalga  oshadi.  12-  ko’rgazmada  rivojlangan  mamlakat- 
Germaniya 
Federativ 
Respublikasi(GFR) 
va 
rivojlanayotgan 
mamlakat 
fuqarosining  atrof-muhitga  ta’siri  solishtirilgan. 
Hozirgi  vaqtda  rivojlanayotgan  mamlakatlar  aholisi  GFR  yoki  AQSH  aholisi 
hayot  darajasiga  yetishishi  uchun  yana  bir  Yer  sayyorasi  resusrlarini  o’zlashtirish 
lozim  bo’ladi.  Yer  esa  Koinotda  yagonadir.  Tabiat  va  jamiyatning  mutanosib,  bir-
biriga  mos  rivojlanishi-koevolyutsiya  deb  yuritiladi.  Jamiyatnin  rivojlanishi 
sur’atlari  juda  yuqori,  tabiat  evolyutsiyasi  tezligi  o’zgarmaydi.  Koevolyutsiyaga 
erishish  uchun jamiyat  o’zining  ayrim  ehtiyojlaridan  voz kecha olishi  lozimdir. 
XXI  asrga  kelib,  atrof  muhitga  ta’sir  sur’ati  yuqoriligicha qolmoqda. Dunyo 
okeanining  ifloslanishi,  cho’llashish,  biologik  xilma-xillikning  kamayishi,  chuchuk 
suv  yetishmasligi  va  boshqa  muammolar  tezkor  choralar  ko’rishni  talab  etadi. 
Aholi  sonining  o’sish  suratlari  yuqoriligicha  qolmoqda.  Ekologik  havfsiz, barqaror 
rivojlanish  yo’lidagi  sa’yi-harakatlar  o’zining  ijobiy  natijalarini  ham  bermoqda. 
Rivojlangan  mamlakatlarda  atrof-muhit  muhofazasiga  sarflanadigan  mablag’lar 
oshmoqda va ijobiy o’zgarishlarni  ko’rish mumkin(13-ko’rgazma). 
XXI  asr  boshlariga  kelib  rivojlangan  davlatlarda    ekologik  inqirozning  oldini 
olish    tadbirlariga  Ichki  Yalpi  Mahsulot  (IYaM)ning  1,5-2,5%  ulushi  sarflanishi 
lozim.  Atrof-muhit  ancha  ayanchli  ahvolga  tushib  qolgan  mamlakatlarda  esa  bu 
ko’rsatkich 4-5%dan kam bo’lmasligi  kerakligi  ta’kidlanadi.   
Ekologik  ta’lim-tarbiyani  rivojlantirish,  jamoatchilik  rolini  oshirish, 
ekologik  texnologiyalarni  joriy  qilish  barqaror  rivojlanishni  ta’minlashda  muhim 
ahamiyaga  egadir.