Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi

 
37- Mavzu: Bog‟lovchisiz qo`shma gaplar. 
Reja:  
1.  Bog„lovchisiz qo„shma gap. 
2.  Bog„lovchisiz qo„shma gapning turlari 
3.  Bog„lovchisiz qo„shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi. 
4.  Murakkab qo„shma gap haqida ma‟lumot. 
  Bog„lovchisiz qo„shma gap 
Qismlarining  o‗zaro  bog‗lovchi  vositalarsiz  birikishidan  tuzilgan  qo‗shma  gap 
bog‗lovchisiz  qo‗shma  gap  deyiladi.  Bunday  qo‗shma  gaplarda  predikativ  qismlarni 
mazmun va qurilish jihatdan bog‗lashda ohang (ohang) etakchi vazifa bajaradi. Masalan: 
Tashqarida qor uchqunlanib turar, daraxtlarning shoxlari kumush rangda tovlanib, ko‗zni 
qamashtirardi. (J.Abdullaxonov). 
Bog‗lovchisiz  qo‗shma  gaplarning  qismlari  ko‗pincha  tenglik  ohangsi  orqali 

---

165 
 
bog‗lanadi.  Masalan:  Oldindan  salqin  shabada  esa  boshladi,  yo‗l  qishloqning  tutzor 
ko‗chasiga  kirdi.  (SH.Xolmirzaev).  Piyozning  po‗sti  ko‗p,  yomonning  do‗sti  ko‗p. 
(Maqol).  Ba‘zan  bunday  qo‗shma  gaplarning  predikativ  qismlari  tobelik  ohangsi  bilan 
bog‗lanishi  mumkin.  Masalan:  Ortiq  ham  o‗zicha  quvonib  qo‗ydi:  sintetik  o‗tovning 
narhi salkam ikki ming so‗m... (P.Qodirov). 
SHuning  uchun  ham  tenglik  ohangsi  orqali  tuzilgan  bog‗lovchisiz  qo‗shma  gap 
mazmunan  bog‗langan  qo‗shma  gapga,  tobelik  ohangsi  orqali  tuzilgan  bog‗lovchisiz 
qo‗shma  gap  ergashgan  qo‗shma  gapga  mos  keladi.  Ammo  ba‘zi  bir  bog‗lovchisiz 
qo‗shma  gap  qismlari  orasidagi  ohang  tenglik  va  tobelik  holatidan  o‗zgacha  bo‗ladi. 
Masalan:  So‗z  doriga  o‗xshaydi,  ortiqchasi  zarar  keltiradi.  («Oz-oz  o‗rganib  dono 
bo‗lur»).