Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi



Download 2,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet180/365
Sana31.12.2021
Hajmi2,14 Mb.
#261057
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   365
Bog'liq
Namangan davlat univеrsitеti boshlang ich ta'lim mеtodikasi kafе

 
25 – mavzu:
 Fe'l, uning xususiyatlari. Nisbatlari. Bo‟lishli va bo‟lishsiz fe‟llar.   
Reja: 
1. 
Fe‟lning leksik-grammatik xususiyatlari. 
2. 
Bo„lishli va bo„lishsiz fe‟llar 
3. 
Fe‟l nisbatlari 
Fe‟lning leksik-grammatik xususiyatlari 


106 
 
Shaxs  va  predmetning  ish-harakati  va  holatini  ifodalaydigan  mustaqil  so‗zlar  fe‘l 
deyiladi.  Masalan:  Men  olimlarga,  ilohiyotchilarga,  tarixshunoslarga  hurmat-ehtirom 
ko‗rsatdim va e‘zozladim. (A.Temur). Mehnat insonda ijodiy kuch uyg‗ otadi (Tafakkur 
jurnali). 
Grammatikada harakat va holat tushunchasi juda keng. YA‘ni fe‘l holat, belgining 
yuzaga kelishi, o‗zgarishi kabi jarayonlarni ham harakat tarzida anglatadi: o‗rik gulladi, 
yaproqlar sarg‗aydi, bola uxlayapti kabi. 
Fe‘llarning barchasi bir umumiy so‗roqqa nima kilmoq? so‗rog‗iga javob beradi. 
Fe‘l o‗ziga xos bo‗lgan morfologik belgilarga ega, ya‘ni: 
1)  ish-harakatning  predmetga  (to‗ldiruvchiga)  munosabati  fe‘ldagi  o‗timli  va 
o‗timsizlik ma‘nosini hosil qiladi: o‗qimoq, yozmoq - o‗timli fe‘l; o‗tirmoq, chiniqmoq - 
o‗timsiz fe‘l; 
2)  ish-harakatning  bajarilishi  haqidagi  tasdiq  yoki  inkorni  anglashilishiga  ko‗ra 
fe‘llar  bo‗lishli  va  bo‗lishsizlik  ma‘nosini  bildiradi:  ayt  –  bo‗lishli,  aytma  –  bo‗lishsiz; 
bilgan – bo‗lishli, bilgani yo‗q – bo‗lishsiz fe‘l; 
3) ish-harakat bilan  uning bajaruvchisi, ob‘ekt va sub‘ektlar orasidagi  munosabat 
nisbat  ma‘nosini  hosil  qiladi:  kiydi  -  aniq  nisbat,  kiyindi  -  o‗zlik  nisbat,  kiyildi  - 
majhullik nisbat, kiydirdi – orttirma nisbat; 
Demak, fe‘l o‗timli-o‗timsizlik, bo‗lishli-bo‗lishsizlik, nisbat, mayl, zamon, shaxs-
son ma‘nolarini ifodalash kabi o‗ziga xos morfologik belgilarga ega. 
SHu  bilan  birga  fe‘lning  sifatdosh,  ravishdosh,  harakat  nomi  kabi  o‗ziga  xos 
vazifadagi  shakllari  ham  mavjud  (  ishongan  odam  –  sifatdosh;  ishonib,  ishongach  – 
ravishdosh;  ishonish,  ishonmoq  kerak  -  harakat  nomi).  Fe‘lning  bu  vazifadagi  shakllari 
gapda ma‘lum bir gap bo‗lagi vazifasini bajarishga moslashgan bo‗ladi. 
Fe‘l  o‗ziga  xos  maxsus  so‗z  yasalish  tizimiga  ham  ega:  bahola,  ulg‗ay,  tinchi, 
suvsira  –  affiksatsiya  usul  bilan  yasalgan  fe‘llar;  xursand  bo‗lmoq,  javob  bermoq,  sotib 
olmoq - kompozitsiya usul bilan yasalgan yasama fe‘llar. 

Download 2,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   365




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish