Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

ABSOLYUT MONARXIYA
(cheklanmagan, mutloq) — bunda monarxning 
vakolati cheklanmagan, u yagona hukmdor bo‗ladi. Davlat hokimiyatini boshqa bironta 
idora bilan cheklanmagan monarx (qirol, podsho, imperator) amalga oshirsa (mas., 
Saudiya Arabistonida) bunday monarxiya mutlaq monarxiya deyiladi. Mutlaq monarxiya 
hozirgi kunda 8 ta mamlakatda saqlangan, ular qatoriga Saudiya Arabistoni, Birlashgan 
Arab Amirliklar, Quvayt va b.lar kiradi. 
ABSOLYUTZIM 
(lot. 
absolutus –
shak-shubhasiz, cheklanmagan, mutlaq) — bir 
kishining (podsho, sulton, imperator) qonun bilan cheklanmagan mutloq hokimiyatiga 

---

5 
asoslangan davlat tuzumi. Bunda siyosiy hokimiyat tamomila bir kishi qo‗lida bo‗ladi. A. 
Fransiya va Angliyada XVII a.da, Yaponiyada XVIII a. boshlarida, Turkiya, Misrda XIX 
a. oxirida mavjud bo‗lgan. Bu turdagi davlatda hokimiyat bir kishi qo‗lida to‗planadi, 
davlat ulkan byurokratik apparat (davlat muassasalari), muntazam armiya, sud, politsiya 
yordamida idora qilinadi. O‗rta Osiyo hududida 1917-yil inqilobigacha mavjud bo‗lgan 
xonliklarni A.ga kiritish mumkin.
ABSTRAKSIYA
(lot. 
abstractio
– chalg‗ish, chetlashish) — narsalar xossa va 
nisbatlarining boshqalari, mazkur tadqiqotda jiddiy bo‗lmagan va ikkinchi darajali deb 
ko‗rib chiqilayotganlaridan xayolan ajratib olish (farqlash) jarayoni. Abstraksiya 
(mavhumlash) natijasi mavhum obyektlarning hosil bo‗lishidir. 
AD‟YUNKT 
(lot. 
adjunctus
– qo‗shilgan) — ilmiy yoki ilmiy-pedagogik ishga 
layoqati bo‗lgan hamda harbiy ilmiy tadqiqot institutlari yoki oliy o‗quv yurtlarining 
ad‘yunkturasipya fan doktori, professor (ba‘zi hollarda katta ilmiy xodim yoki dotsent 
ilmiy darajasiga ega fan nomzodlari) ilmiy rahbarligida ma‘lum bir harbiy mutaxassislik 
bo‗yicha nomzodlik dissertatsiyasi ustida ilmiy tekshirish ishlari olib borayotgan oliy 
ma‘lumotga yoki magistr darajasiga ega bo‗lgan harbiy mutaxassis. 
AD‟YUTANT 
(lot. 
adjutans
– yordam beruvchi) — 1) boshliq (komandir, 
qo‗mondon) huzurida turli topshiriqlarni bajaruvchi harbiy xizmatchi (zobit). 2) podsho 
Rossiyasi armiyasida shtablarda harbiy devon mutasaddisi bo‗lgan zobit lavozimi (katta 
polk, batalon va divizion A.i); XVII a. ikkinchi yarmida yasovul nomi bilan Rossiyada 
joriy bo‗lgan, 1716-yil harbiy nizom bilan rasmiylashtirilgan; 3) monarx (podsho, 
imperator) huzuridagi harbiy mansablardan biri. General mansabidagi A. general a. deb, 
zobit mansabidagi – fligel a. deb atalgan. 
ADAPTATSIYA
(lot. 
adaptare 
– moslanish) — shaxs (guruh) xulq-atvorining 
mazkur jamiyat, qatlam va ijtimoiy guruhda humronlik qiluvchi an‘ana va normalarga 
moslashish. Ijtimoiy o‗zgarishlar tez-tez ro‗y berib turadigan sharoitlarda (ilmiy-
texnikaviy o‗zgarishlar, industrlashtirish va h.k.) ijtimoiy adaptatsiyaning ahamiyati 
oshadi. U siyosiy tizim oldida turgan vazifalar o‗zgarishi, yangi maqsadlar aniqlanishi, 
muammolarni hal qilish uchun yangi yondoshuvlar ishlab chiqilishida namoyon bo‗ladi.