Наманган-2007 й

МБ нинг тузилиши. МБ сақланувчи маълумотлар тўпламидан 
тузилган бўлиб, фойдаланувчиларнинг талабларига кўра маълумотларни 
тўплаш, ишлатиш ва бошқа ишларни таъминловчи воситалар тўпламидан 
иборатдир. 
МБ тузилиши жиҳатидан қуйидаги элементлардан: 
1) маълумотлар базаси ѐки бир неча файллардан; 
2) маълумотлар базасини бошқарувчи системалардан; 
3) фойдаланувчи программалар тўпламидан (бу программалар базадаги 
маълумотларга мурожаат қилиб, улар билан ишлайди. Бу программаларнинг 
ўзи фойдаланувчиларнинг масалаларини ечишни таъминлайди); 
4) фойдаланувчиларнинг программалари тўплами ва уларнинг ЭҲМдан 
ўтиш жараѐнларини бошқарувчи системалардан ташкил топади. 
Маълумотлар базасиин бошқарувчи система – мантиқий боғланган 
информацион элементларнинг сақланишидир. У маълумотларнинг ўзидан ва 
уларнинг 
тасвирларидан 
тўзилади. 
Маълумотлар 
базаси 
ўзида 
бошқарилаетган объектнинг информацион моделини ифодалайди. 
Маълумотлар базасини бошқарувчи система – мантиқий программали 
аппарат бўлиб, маълумотларни сақлаш системасини, яна қайта таъминловчи 
воситалар, маълумотларни янгилаш ва танлаш ишларини бажаради. 
Маълумотлар базасини ва фойдаланувчиларнинг программаларини 
бошқарувчи системалар юқори даражада автоматлаштирилган бўлиб, 
ҳозирги замон ривожланган операцион системалар таркибига киритилиши 
мумкин. 
Маълумотлар банки билан қуйидагилар алоқада бўлади: 

---

46 
1) махсус проблема ва процедурага мўлжалланган алгоритмик тиллар 
билан ишловчи, татбиқий масалаларни ишлаш учун маълумотларни қайта 
ишлаш процедураларини берувчи, фойдаланувчи - программа тўзувчилар; 
2) МБдан берилган савол параметрига жавоб берувчи, информацион 
хабарни қидириш жараѐнида ҳосил қилувчи, топувчи, қидирувчи саволлар 
берувчи, қўлловчилар; 
3) МБ учун жавоб берувчи администраторлар, улар маълумотлардан 
хавфсиз, тўғри ҳамда самарали фойдаланишни таъминлайдилар. 
МБни қуришда барча фойдаланувчилар билан маълумотларнинг 
таркиби ва тузилиши ҳақида келишиб олинади. 
МБнинг ишлашида қуйидаги асосий процедураларни ажратиш мумкин: 
1) маълумотлар базасини ишлаб чиқиш, яъни маълумотлар базасининг 
тузилишини мантиқий ва физик шакллантириш; 
2) маълумотлар базасини биринчи навбатда иш билан таъминлаш, 
маълумотларн янгилаш ва таҳрирлаш ҳамда фойдаланувчиларнинг талаблари 
шароитида самарадорликни ошириш учун маълумотлар базасини қайта 
ташкил қилиш ишлари; 
3) фойдаланувчиларнинг саволларини қайта ишлаш ва масалаларини 
ечишда МБларни ишлатиш. 
Бу процедураларни ишлатиш учун қуйидаги тил воситаларидан 
фойдаланилади: 
1) маълумотларни тасвирлаш тили; 
2) ҳизмат қилувчи тил; 
3) фойдаланувчилар тили; 
4) команда (буйруқ) тили. 
Маълумотларни тасвирлаш тили МБ асосий администраторининг 
қуроли ҳисобланади ва у маълумотларни мантиқий ҳамда физик тасвирлаш 
учун, шунингдек, маълумотлар базасининг бошқарувчи системаси учун 
масалалар қоидаси маълумотларини сақлаш учун ҳизмат қилади. 
Татбиқий (амалий) программаларда команда тили операторлари 
ѐрдамида МБни ишлатиш давомида маълумотлар билан бевосита алоқа 
қилинади. 
Маълумотларни системали-мантиқий тасвирлаш поғонаси база 
схемасини ва уларнинг маълумотлар базасидаги алоқаларини тасвирлайди. 
Маълумотларни физик тасвирлаш поғонаси физик схема билан 
берилиб, ЭҲМ хотирасида маълумотларнинг жойлашишларини тасвирлайди. 
Ахборотни тасвирлашнинг мантиқий поғонаси фойдаланувчининг 
тегишли қуйи схемаси билан аниқланади. Фойдаланувчи қўллаѐтган 
программалаштириш тилига мўлжалланган маълумотлар базаси тўплам 
қисмини тасвирлаш ва унинг тузилишини ўзгартириш қоидаларини беради.