Nam angan davlat universiteti obidjon karimov

K o‘rgazmali qurollar:

Adabiyotshunoslik 

lug'ati, 

ilmiy-nazariy 

adabiyotlar, 

shoirlam ing to ‘plamlari,  darsliklar (bunda  maktab hamda akademik 

litsey  darsliklaridan  ham  foydalanish  kutilgan  natijalami  beradi), 

shoirlaming she’riy to ‘plamlari.

Darsning rejasi:

1. Mumtoz she’riyat janrlari kursiga kirish.

2. Lirika va uning asosiy xususiyatlari haqida m a’lumot.

3. Lirik janrlar va ulaming turlari.

4.  0 ‘zbek  mumtoz  adabiyotida  eng  k o ‘p  q o ‘llanadigan  janrlar 

haqida.

Tayanch so‘z va iboralar:

Lirika,  she ’r,  adabiy  turlar,  epos,  lirika,  drama,  lirik  tur  va 

uning  janrlari,  g'azal,  ruboiy,  m urabba’,  tuyuq,  q it’a,  fard, 

musammat va uning turlari,  ...

Bu  tanlov  fan  hisoblanadi.  Shuning  uchun  talabalarga  she’r 

nima, 

she’rda  q o ‘Hanadigan  san’atlar, 

lirika,  uning  asosiy

7

---

xususiyatlari  haqida  batafsil  m a’lum ot  berish,  ularga  nazariy 

m a’lum ot  berish  asosiy  maqsad  qilib  olingan.  Avvalo,  adabiy  tur 

haqida.

Adabiy  asarlarning  nutqiy  tashkillanishi,  tasvir  predmeti, 

ob’ekt  va  su b ’ekt  m unosabati  kabi  jihatlari  bilan  umumiyJik  kasb 

etuvchi  yirik  guruhga  adabiy  tur  deyiladi.  Biz  an ’anaviy  ravishda 

badiiy asarlarni  uchta  katta guruhga:  epik,  lirik va dram atik turlarga 

ajratamiz.  A dabiy  asarlarni  turlarga  ajratish  m asalasi  qadimdan 

diqqat  m arkazida  b o ‘lgan.  Antik  davr  yunon  faylasufi  Aflotun 

o ‘zining  “D avlat”  asarida  shoir  o ‘z  tilidan  (lirika),  o ‘zgalarning 

gaplarini  m uloqot  sifatida  tasvirlab  (dram a)  yoki  bu  ikkisini 

qorishiq  (epos)  qo‘llagan  holda  taqlid  qilishi  mumkinligini  aytadi. 

San’atni  tabiatga  “taqlid  qilish”  deb  bilgan  Arastu  esa  tabiatga  uch 

xil  yo'sinda: 

l ) o ‘zidan  tashqaridagi  narsa  to ‘g ‘risida  hikoya 

qilayotgandek  (epos);  2)taqlidchi  o ‘z  holicha  qolgan,  qiyofasini 

o ‘zgartirm agan  holda  (lirika);  3)tasvirlanayotgan  kishilarni  faol 

harakatda  taqdim   etgan  holda  (dram a)  taqlid  qilish  mumkin  deb 

bilgan.

Badiiy  adabiyotning  uchta  asosiy  turidan  biri  bu  lirik  tur 

b o‘lib,  unda  voqelik  lirik  sub’ekt  his-tuyg‘ulari  orqali  akslanadi, 

uning  uchun  badiiy  nutq  ob’ekti  emas,  sub’ekti  birlamchidir. 

Lirikada  k o ‘proq  tuyg‘ular,  kechinm alar  tasvirlanadi.  Lirik  turga 

kiruvchi asarlar kichik hajmli boMishiga qaramay, turm ushni badiiy, 

obrazli  aks  ettirishning  barcha  xususiyat  va  belgilariga  ega.  Lirik 

turning  quyidagi  janrlari  mumtoz  adabiyotda  eng  k o ‘p  q o ‘llanadi: 

g ‘azal,  m urabba’,  qasida,  muxammas,  musaddas,  musamman, 

tarji’band,  tarkibband,  m usabba’,  m utassa’,  m uashshar,  fard, 

masnaviy, 

ruboiy, 

qit’a, 

tuyuq, 

Iug‘z, 

chiston, 

muammo, 

m uvashshah, ta ’rix.

Talabalam ing  lirik  tur  haqida  qanchalik  bilim ga  ega  ekanliklari 

savol-javob orqali  aniqlanadi. Tezkor savollar yordam ida lirik tur va 

uning janrlari, asosiy va o ‘ziga xos xususiyatlari o ‘rganiladi.

So‘ng,  m umtoz  she’riyatda  eng  k o ‘p  q o ‘llanadigan  janrlar 

toptiriladi,  ularning  o ‘ziga  xos  xususiyatlari  m isollar  yordam ida 

aniqlanadi. 

A lisher 

Navoiy, 

Lutfiy, 

A.Jomiy, 

Zahiriddin 

M uhammad B obur va boshqa ijodkorlardan m isollar toptiriladi.

---