Nam angan davlat universiteti obidjon karimov

Ahil bo ‘Isa olov ichra ham  inson,

Ahil kishilarga olov ham oson.

Noahil kishilar suhbatidan qoch,

Noahil suhbati yomondan yomon.

(Umar Xayyom)

0 ‘zbek  mumtoz  adabiyotida  Alisher  Navoiy  va  Bobur 

ruboiyning eng yaxshi  namunalarini yaratganlar.

Navoiy  va  Zahiriddin  Muhammad  Boburdan  keyin  o ‘zbek 

mumtoz  adabiyotida  Poshshaxo‘ja,  Munis,  Ogahiy,  Uvaysiy,  Komil 

Xorazmiy,  Muqimiy  kabi  shoirlar  ruboiy  ijod  etdilar.  Navoiy  va

56

---

Bobur  ruboiylari  bu  shoirlar  uchun  m ahorat  maktabi  b o ‘lib  xizmat 

qildi.  Ruboiyda  odatda  shoiming  boy  turmush  tajribalari  natijasida 

paydo  b o ‘lgan  xulosalar  aks  etadi.  Ma'lumki,  pand-nasihatlar  aksar 

hollarda  yoshlarga  qarata  aytiladi.  Shoir  o ‘z  boshidan  o ‘tkazgan 

hayot  hodisalari  asosida  yoshlarga  u  yoki  bu  masalani  ibrat  qilib 

ko‘rsatadi.

M unis  esa  bir  ruboiysida  keksalarga  nasihat  qiladi,  qariyalar 

axloqi  uchun  zarur bo‘lgan  fikrlami  aytadi.  Klassik  she'riyatimizga 

nazar  tashlasak,  ruboiylami  ko‘proq  atoqli  shoirlar  yozganini 

ko‘ramiz.  Bu  hoi  ruboiyning  g ‘oyaviy-tematik  jahatdan  murakkab 

shoirdan  katta  she'riy  mahorat  talab  etadigan  lirik  jan r  ekanini 

k o ‘rsatadi.  Ularning  ko‘pchiligi  barmoq  vaznida  yoziladi.  Endi 

ruboiy  v a  sof  turkiy  to ‘rtliklar  umumiy  xususiyatlariga  ega  bo‘la 

boshladi.

Adabiyot  vakillaridan  M .Shayxzoda,  Habibiy,  Ramz  Bobojon, 

Sh.Shomuhamedov,  T.YoMdosh  va  boshqa  shoirlar  yaratgan  eng 

yaxshi ruboiylar mavjud.

Turkiy  xalqlar adabiyotining  eng  ajoyib  she'riy  shakllaridan  biri 

tuyuq  bo ‘lib,  o ‘zbek  adabiyoti  tarixida  uning  yuzlab  namunalari 

yaratilgan.  Tuyuq  so‘zi  tuslash  va  tuymoq  ma'nosini  bildiradi. 

Tuyuq  so ‘zi  adabiy  termin  sifatida  XIV  asr  oxiri  va  XV  asr 

boshlarida 

ishlatila 

boshlangan. 

Bu 

hoi 

mazkur  janm ing 

poeziyamizda  o ‘sha  davrlarda  to ‘la  shakllanganligidan  dalolat 

beradi.

Tuyuqning kelib chiqishi xalq poetik ijodiga borib taqaladi.

Alisher Navoiy tuyuq  yozish  qonun-qoidalarini  nazariy jihatdan 

asoslab 

bergan 

hamda 

amaliyotchi 

sifatida 

uning 

yuzlab 

namunalarini  yaratgan.  Navoiy  lirik  merosidan  o ‘n  uchta  tuyuq 

o ‘rin  olgan.  Alisher  Navoiy  adabiyotimiz  tarixida  tuyuqning 

birinchi  nazariyotchisi  sifatida  ushbu  she'riy  shaklning  asosiy 

xususiyatlarini  «Mezon  ul-avzon»da  quyidagicha ko‘rsatadi:  «Yana 

turk  ulusi,  bataxsis  chig‘atoy  xalqi  aro  shoye'  avzondurkim,  alar 

surudlarin  ul  vazn  bilan  yasab,  majolisda  ayturlar.  Birisi 

tuyuqdirkim,  ikki  baytqa  muqarrardur  va  sa'y  qilurlarkim,  tajnis 

ayti!g‘ay va ul vazn ramali musaddasi mahsurdur, mundoqkim,

57

---