Nafas olish tizimining filogenezi

Nafas olish tizimining filogenezi.

• Barcha xordalarning nafas olish tizimi topografik jihatdan ham, kelib chiqishi bo'yicha ham ichaklar bilan bog'langan. Suv xordalarida nafas olish vazifasini ichak nayining (halqum) oldingi qismiga kirib boradigan gill yoriqlari bajaradi. Quruqlik xordalari vakillarida gill tirqishlari embrional rivojlanish davrida yotqiziladi va keyin yo'qoladi. Ularda nafas olish funktsiyasini ichak devorining chiqishidan hosil bo'lgan o'pka bajaradi.

• Chordatlardagi tarmoqli apparatlarning evolyutsiyasi shox bo'laklari shakllanishi orqali nafas olish yuzasining bir vaqtning o'zida ko'payishi bilan tarmoqli yoriqlar sonining kamayishi bilan ifodalangan. O'pkaning evolyutsiyasi ko'proq yoki kamroq murakkab havo yo'llarining izolyatsiyasi va hujayra devorlari bo'lgan vesikulalar bilan tugaydigan intrapulmoner bronxlar shoxlanishining murakkab tizimiga ega bo'lgan shimgichli strukturaning o'pkalarini shakllantirish orqali nafas olish yuzasining ko'payishi bilan ifodalanadi.

• Kelajakda gill yoylari materialidan nafas olish yo'llari - halqum, traxeya, bronxlar shakllanadi, ular asta-sekin uzayadi, ular tozalanadi, isitiladi va namlanadi. Sudralib yuruvchilarning o'pkalari nozik to'rga aylanadi, interkostal mushaklar paydo bo'ladi. Odamlarda o'pkaning alveolyar yuzasi 90 m 2 ga etadi va diafragma mushak tolalarini oladi va asosiy nafas olish mushaklariga aylanadi.

• Lanseletdagi eng ibtidoiy nafas olish tizimi (subtip kranial). Ichakning oldingi qismi - farenks devori atriyal (periobranial) bo'shliqqa ochiladigan shoxchalar tokchalari (150 juftgacha) bilan teshilgan. Siklostomlarda (umurtqali hayvonlarning kichik turi) nafas olish organlari old ichak bilan aloqa qiladigan va mustaqil teshiklar sifatida tashqariga ochiladigan gill qoplari (5-15 juft).

• Baliqlarda shox yoylari orasidagi yoriqsimon bo‘shliqlar ko‘rinishidagi 4-7 (ko‘pincha 5) tarvaqaylab qopchalar mavjud. Ularda kapillyarlar bilan teshilgan ko'p sonli gill barglari mavjud.

• Tarmoq yoylarining botiq yuzasida joylashgan stamenslar ovqatni farenksdan gillalarga kirishiga to'sqinlik qiladi. Bundan tashqari, ba'zi baliqlarda havodagi kisloroddan foydalanishga imkon beruvchi qo'shimcha nafas olish organlari mavjud. Havoni nafas olish va o'pka shakllanishi uchun suzish pufagidan foydalanish alohida qiziqish uyg'otadi. Suzish pufagining devorlari qon tomirlariga boy, shuning uchun ba'zi baliqlarda loyga chuqur kirib, gaz almashinuvi uchun xizmat qilishi mumkin

• Amfibiyalarda nafas olish funktsiyasini o'pkadan tashqari, ko'p miqdordagi qon kapillyarlari va shilliq bezlari bo'lgan teri ham bajaradi. Nafas olish yo'llarining farqlanishi xoanalar va traxeya (hozircha bronxlar yo'q), shuningdek, aritenoid xaftaga va ularda cho'zilgan ovoz paychalarining (faqat erkaklarda) ko'rinishida ifodalanadi.

• Gillalar eng qadimgi nafas olish organlaridir. Quruqlikda yashovchi umurtqali hayvonlar orasida ular faqat amfibiya lichinkalarida ishlaydi.Evolyutsiya gillalarning nafas olish yuzasini oshirish yo'lidan bordi. Lanselletlarda faqat gill tirqishlari bo'ladi, siklostomlarda gill qoplari hosil bo'ladi, baliqlarda tirqishlar devorlarida kapillyarlar bilan teshilgan gill barglari paydo bo'ladi.

• Koʻndalang qanotli baliqlarda gill yoylari orqasida juftlashgan suzuvchi qovuq hosil boʻladi. U gidrostatik funktsiyani bajaradi, lekin u qon va havo o'rtasida gaz almashadi, bu esa farenksdan siydik pufagiga erkin o'tishi mumkin. Cis-fin baliqlari quruqlikka chiqdi, ulardan birinchi amfibiyalar - stegosefallar, suzuvchi qovuqdan - birinchi qo'pol hujayrali o'pkalar paydo bo'ldi, shuning uchun amfibiyalarda gaz almashinuvi ham katta darajada teri orqali amalga oshiriladi.

• Shunday qilib, evolyutsiya yana nafas olish yuzasini ko'paytirish yo'lidan bordi: amfibiyalarda katta to'rli nafas olish qoplari, sudraluvchilarda ko'p sonli ichki bo'laklarga ega o'pkalar, qushlarda shimgichli o'pkalar, vestibulali sutemizuvchilarda kichik alveolyar o'pkalar, alveolyar yo'llar, alveolalar. Nafas olish yo'llari ham uzaytirildi va farqlandi, nafas olish mushaklari yaxshilandi.

• Anomaliyalar orasida bor qizilo'ngach va bronxopulmoner oqmalar, va yana o'pkaning kistli gipoplaziyasi, unda bronx juda kichik nafas olish yuzasiga ega bo'lgan kist bilan bog'liq. Bo'lishi mumkin diafragmaning rivojlanmaganligi yoki to'liq aplaziyasi bu hayotga mos kelmaydi.