Nafas olish jarayoni va ahamiyati Nafas olish tizimi a’zolarining joylashishi, tuzilishi va vazifasi

Hiqildoq tuzilishi, ovoz paydo bo’lishi. Hiqildoq IV-VI bo’yin umurtqalari ro’parasida joylashgan. Hiqildoqni oldigi tomondan mushaklar, yon tomondan qalqonsimon bez va qon tomirlar, orqa tomondan halqum o’rab turadi. Hiqildoq bir necha tog’aylarning bo’g’im va paylar yordamida birikishidan hosil bo’ladi. Hiqildoq tog’aylaridan qalqonsimon tog’ay bilan hiqildoq qopqog’i (epiglotis) juda yaxshi rivojlangan. Hiqildoq qopqog’i ovqat yutilganda nafas yo’lini berkitib, unga ovqat tushishidan saqlaydi. Hiqildoq ovoz chiqarishda katta rol o’ynaydi. Hiqildoq bo’shlig’ining ichki tomonida tukli epiteliy bilan qoplangan shilliq parda joylashadi. Bu pardada qon tomirlar va shilliq bezlari bor. Hiqildoq bo’shlig’ining ikki chetida bir juft ovoz boylami o’rnashgan. Hiqildoq mushaklari qisqarganda ovoz boylami taranglashadi. Shu vaqtda o’pkadan bosim ostida chiqadigan havo ovoz boylamlari orasidan o’tib, ularni tebratadi va ovoz chiqadi. Lekin ma’noli nutq hosil bo’lishida ovoz boylamlaridan tashqari til, lab va burun bo’shlig’i ham ishtirok etadi. VII bo’yin umurtqasi ro’parasida hiqildoq kekirdakka (traxeyaga) o’tadi. Bir – briga birikkan xarakatchang tog’aylardan iborat bo’ladi. Bolalarda xiqildoq tana uzunligiga nisbatan kattalarga qaraganda uzunroq bo’ladi. Xiqildoq bolaning besh yoshida va jinsiy balog’at davrida intensiv rivojlanadi. Qizlarning 3 yoshida xiqildoq shu yoshdagi o’g’il bolalarga nisbatan kichikroq va torroq bo’la boshlaydi. Ayollar xiqildog’i erkaklarnikiga nisbatan 1/4 qismga kichikroqdir. Xiqildoqning o’sishi odamning 20 – 30 yoshigacha davom etadi. Yosh bolalarda ovoz yorig’i tor, xiqildoq va ovoz boylamlari mustaqil ovoz muskullari intensiv ravishda rivojlana boshlaydi. Shuning uchun o’g’il bolalarda ovoz pastroq bo’ladi.
Kekirdak (Traxeya) – bo’yinning oldingi qismida joylashgan bo’lib, xiqildoqning pastga qarab yo’nalgan davomi hisoblanadi. Uning pastki uchi 5 – 6 ko’krak umurtqasi qismiga kelib ikkita bronxga bo’linadi.
Traxeyaning ichki tomonidan nozik shilliq parda bilan qoplangan . Uning yo’li shu qadar torki shilliq pardasi yallig’langanda yoki traxeya ichiga yot jismlar tushib qolganda nafasning qiyinlashib qolishiga sabab bo’ladi.
Traxeyaning uzunligi yangi tug’ilgan bolalarda 3 – 4 sm, 5 yoshda 5 – 6 sm, 10 yoshda 6,3 sm, 15 yoshda 7,5 sm, kattalarda esa 9 -12 sm ga to’g’ri keladi. Bolalarda traxeyaning shilliq qavati nozik, qon va limfa tomirlari bilan juda yaxshi ta’minlangan. Shuning uchun ba’zida kattalarga nisbatan zarrarli mikroblar bola traxeyasining shilliq qavatiga tez o’rnashib qoladi.