N. Yu. Jo’ruyev

-umumxo”jaIik flaoliyatning moliyaviy natijasi:
-Favqulodda foyda va zararlar;
-daromad solig*i to’langungacha bo’lgan umumiy moliy av iy natija:
-hisobot davming sof foydasi (zarari).
Umuman, moliyaviy natijalar to’g’risi dag i hisobot, avval Li va hozirgi balans hisobotlarini bog’ lab turuvchi bo’g’in h isoblanadi, ja’ni u hozirg i balansdagi o'zgarish lar, avvalgisiga nisbatan, qanday daromad va xarajatlar hisobiga _’•s^arganligini i fodalaydi.
Bundan tashqari, ushbu shakl ga «By udjetga to’langan to’1 ov lar to’g’risidagi
ma’lunıotnoma» ham ilova qilinib, unda to’lanadigan barcha to’ I oy lar hamda soliq qonunchilig ini buzganligi uchun qo’llanil gan iqtisodiy jaz.olar ko’rsatmal arga binoan bclgilangan tartibda hisoblangan va haqiqatda byudjetga to’langan summasi aks ettiriladi.
Debitorli k va kreditorlik qarzlar to’g’risidagi ma’1 umotnomada, (2a-shak 1) debitorlik va kreditorlik qarzlarning respublikamiz ichidagi hamda uning tashqarisidagi holati bo'y icha axborot berilgan. Ularda har bir korxona va tashkî lot bo’yicha qarzlar alohida-alohida berilib, muddati o'tganlari ham ko'rsatiIadi.
Moliyaviy hisobotlaming 3-son shakli, «Asosiy vositalar harakati to’g'risidagi hisobot»dir. Unda korxonadagi mavjud asosiy vositalar va ularning harakati to’g’risidagi ma’lumotlar turlari bo'yicha amaldagi asosiy fondlar tasniflanishiga ko"ra keltiriladi.
«Pul oq imi to'g’risidagi hisobot» (4-son shakl)da pul mablag’lari oqimi nuqtai nazaridan korxonaning moliyaviy zaxiralaridagi barcha o'zgarishlar aks eniriladi. Jumladan, xo’jalik faoliyati bo'yicha pul mablag’larining oqimi; to’langan va olingan divident va foizlar; Io'langan soliqlar; jalb qilingan va qo'yilgan sarmoyalar; aksiya va zaymlar hamda ijara majburiyatlari bo’yicha tushum va to’lovlar hamda boshqalar
13
k iradi. Bu hisobot turi bo'ylc ha 9-son buxgalteriya hisobi mi11 iy standart i ham qabul qilingan.
Ushbu hisobotga «Valuta mablag’ lari harakati to’g’ risidag i ma I umot noma» ham ilova qilinadi va unda hisobot davri boshi va oxiriga bo"lgan val una qoldiq lari hamda ularning kirim va chiq imi to’g’ri sidagi ma’lumotlar aks eniri ladi .
Xususiy kapital to*g risıdagi hisobotda xususiy mabIag'Iarning har bir turi harakati bo'yicha, ya’ni hisohol davri boshi va oxiriga bo’lgan qoldiqbari to’g*risida ma'lumotlar aks ettiri lad . Bu 5-son shakl hisobotda chiqarilgan aksiyaİar to*g'risidagi ma'lumotIar han aks ettiriladi.
Y uqorida keltirilgan mcliyaviy hisobot shakllariga qo’shimcha rav ishda tarmoq xususiyallaridan kelib chiqqan holda buxgalteriya vakolatli organlar boshqa hisobot shakllarini ishlab chiqishi •a ularni taqdim qilishnı belgilashi mumkin.


t.4. Moliyaviy hisobotni tuzish tamoyillari


Moliyaviy hisobotni tuzi sh j aryonida xo’jalik y urituvch î su ’yekt lar iqtisodiyotning qaysi tarmog’ iga teg ishliligidan qat’iy nazar buxgalteriya hisobining milliy standartlarida belgi 1 angan qu y idagi tamoy illarga ama1 qi lishi lozim: hisoblash tamoyi li; ikki yoqlama qayd etish usuli bilan hisob yuritish; uxluks izlik; xo’jai ik muomalalari, aktiv lar v a passiv lami baholash, ishonch li lik, ehti yotk orlik. max.munning shakldan usıun li gi, ko’rsatkich laming qiyosiy ligi, moli yay iy hisobotning bctarafl igi. aktiv va majburîyatlarning haqiqiy bahosi, hisobot dav ri daromaddari va xarajat larining mos1 igi, tushunar li lik, ahamiyat li1 i k, mu himl i k, haqiqiy xolis taqdim eti eh, tugatilganlik, izchillik, o"z vaqtidalik, ofsctİing (moddalaming o’zaro qoplanishi), xolislik.
Hioblasshtrnyoihgqa asosan aktiv lar, passiv lar o'z kapital i, daromadlar,
xarajatl ar, xo’jal ik muomal alari va h disalar sodir etilgan (yoki naqd ol ingan) paytda buxgalteriya hisobida ko’rsatil adi, ular bo’y icha pul mablag’lari yok i ularning ekvivalenti olingan va to’langan vaqt bundan mustasno.
Ikki voqlama qayd etish usuli bilan hisob yuritish tamoy ili xo’jalik j urituvchi su'yekt buxgalteriya muomalalarini ik ki yoq lama yozish ti zimi asosida yuritishi kerak ligini bildiradi. lkk i yoqlama yozish tizimi sodir bo’lgan xo'jalik muomalasi bo"yicha tegishli summani bitta schyotning debet tomoniga va aynan shu summani ikk inchi schyotning kredit tomoniga qayd qilishdan iborat bo’ladi.
U zluksizlik tamov ili moliyaviy hisobot xo’jalik y urituvchi su’yekt doimiy faoliyatni noma’lum uzoq muddatgacha davom ettiradi degan qoi da bo’yi ha tayyorlanadi, ya’ni xo’jalik yurituvchi su’yektga o'z muomalalari bo’y icha faoliy ini jiddiy qisqartirish yoki tugatish ehtimoli yo'q degan ma’noni bildiradi.
Uzluksizlik qoidasi buxgalteriya hisobotini yuritish muddaii xo’jalik yurituvchi su’yektning faoliyat ko’rsatish muddatiga mos kelishi kerakligini, ya’ni büxgalteriya hisobi su’yektni tugatish yok i bankrot bo’lguniga qadar olib bor î lishi kerakligini bildiradi. O'z faoliyatini tugatgan kundan boshlab ushbu su’yekt buxgalteriya hisobi yuritishni to’xtatadi.
Xo*jalik muomalaları aktivlar va passiv tami baholash tamoyili barcha xo’jalik muomalalari, voqealar, aktivlar va passiy lar yagona bir turdagi pul bahosida o*Ichanishini bildiradi.
îshonchlilik tamoyili moliyaviy hisobot a.xborotIarida jiddiy yoki g’ayirli xatolBr bo*Imasa, foydalanuvchilar uchun ishonchli hisoblanadi. Muomalalar va vcqealaming ishonchliligi birlamchi hisob hujjatlari bilan tasdiqlanishi kerak.
Ehtîyotkorlik tamoyili mcliyav iy hisobotda aktivlar va daromadlaming bahosi oshir lgan va majburiyatlar yoki xarajatlarning bahosi pasaytirilgan holda ko'rsatilishiga yo’I qo’ymaslikdan îboraldir.
Mazmunnine shakIdan ustunl iyi tamoyili agar hisob hujjatlari va moliyav iyhisubotlarda muomalalar va hodisalaming mazmuni ishonchli aks ettiriîsa. ushbu axborot moliyaviy hisobotda hisobga olinishi ta ko’rsatilishi lozimligini belgilaydi.
Ko’ rsatkichlaming qiyosiylipi tamoyi li moliyaviy axborot foydali va mazmunl î bo’lishi uchun har xil hisobot day rlariga q iyos lanishini talab qiladi. Foydalanuvchilar sy’yektning moliyaviy hisobotni tayyorlashda foy dalanadigan hisob siyosatidan, ush bu siyosatdagi barcha o’zgarishlar va ularning nalijalaridan boxabar bo’lish larî lozim va moliyaviy hisobotda barcha qiyosiy ax borotni avvalgi davrdagi ma’lu otlar bil an ham yorî tish zarur. Moliyaviy h isobolda o’tgan davr sharhlangan ozma axborot joriy hisobot dav ri uchun taqdim eti I yan hamda yangilangan bo’lishi kerak. Chunki joriy hisobot davri moliyaviy hisobol lam ini; ob’yektiv taqdim elilishi uchun zarur bo’lsagina amalga oshiriladi.
Mol iyaviv hisobotning betarafligi tamoyi1i moliyaviy hisobotning ishonchli
bo’ fish i uchun unda keltirilgan ma’ lumotlar avvaldan g’ayirli xatolardan xolis bo’ lishini anglatadi.
Aktiv lar va maiburivatlaming haqiqiy bahosi tarnovili aktivlar va maj bur îyatlami haqiqiy baholash sharti ularning lannarxi yoki sotib olingan narxi baholash uchun asos bo’lishini nazarda tutadi .
Hisobot davri daromadlari va xaratallarininq mosligi tamoY ili ushbu hisobot davrida daromad olishni la’minlagan xarajatlar aks enirilishini bildiradi. Agar ayrim Ko’rinishdagi xarajatlar va daromadlaming bevosita bog’liqligini aniqlash giyin bo’Isa, xarajatlar bir ncchta hisobot davrlari orasida taqsimotning biron-bir tizimi asosida taqsiml anadi. Bu masal an, amortizstsiya xarajatlariga taalluqli bo’ lib, bir necha yî lga taqsim qilinadi.
Tushunarlilik tamoy ili moliyaviy hisoboılarda berilayotgan axborotlar foydalanuvchilar uchun oddiy va tushunarli bo"lishini anglatadi.
Ahamiyatlilik tamoviliga muv ofiq moliyaviy axborotlaming ahamiyati shundaki, foydalanuvchilaming qaror qabul q ilish va muomal a jarayonida moliyaviy va xo’jalik faoliyatini baholash, ehtiyoj larini tezkorlik bilan qondirish kerak. Axborotning mohiyati va qiymati uning ahamiyati darajasiga ta’sir etish i muınkin.
Muhimlik tamoviIit:a muvofiq axborot agar tushirib qoldirilganda yoki noto’g’ri tasavvur qilinganda, moliyaviy hisobotlar asosida axborotdan foydalanuvchilaming îqtisodiy qarorlar qabul qilishlariga ta’sir etsa muhim hisoblanadi. Ushbu tamoyilga fHtjUOfiq moliyaviy hisobotl aming bitta moddasida aks ettirilgan summalar bir xil


15
xususiyatli yoki bir xii yo’nalishli umumlashtirilgan summalar bo*Iib ular alohida -