N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

XIV-bob. Yuqori qovushqoqli neft va neft mahsulotlarini haydash 
XIV.1. Sulyultiruvchilar bilan haydash 
Ko`p hollarda qazib olinayotgan neftning oddiy sharoitda qovushqoqligi yuqori 
bo`lishi yoki tarkibida parafin va smolalarning miqdori ko`p bo`lishi, ularni ma‘lum 
yuqori haroratda ham qotishiga olib keladi. Bunday neftlarni oddiy sharoitda quvurlar 
orqali  haydash  qiyinchiliklar  tug`diradi.  Ularni  haydash  uchun  quyidagi  usullardan 
foydalaniladi: 
- qovushqoqligi yuqori bo`lgan neft va neft mahsulotlarini, qovushqoqligi past 
neft va uning mahsulotlari bilan aralashtirilib birgalikda haydash; 
- suv bilan aralashtirilib haydash (gidrotransport); 
-  yuqori  haroratda  qotuvchan  parafinli  neft  va  uning  mahsulotlarini  issiqlik 
bilan ishlab, keyin haydash; 
- taxminan qizdirilgan neft va uning mahsulotlarini tarkibiga o`zgartiruvchilar 
(prisatkalar) qo`shib haydash; 
-  haydalayotgan  yuqori  qovushqoqli  neft  va  uning  mahsulotlarini  fizik 
xossalarini  (qovushqoqligini,  qotish  haroratini)  tarkibiga  suyultiruvchilar  qo`shib 
yaxshilash mumkin. 
Suyultiruvchilar sifatida: kondensatlar, benzinlar, qovushqoqligi kichik bo`lgan 
neftlar ishlatiladi. 
Agar  bir  kondan  turli  neftlar  qazib  olinadigan  bo`lsa  (yuqori  qovushqoqli, 
yuqori  parafinli  va  kam  qovushqoqli),  ular  aralashtirilganda,  aralashmaning 
qovushqoqligi va qotish darajasi kamayadi. Bu o`z navbatida ularni kerakli masofaga 
uzatish imkoniyatini yaratadi. 
Birinchidan  qo`shilgan  suyultiruvchilarning  parafini  ko`p  bo`lgan  neftlarning 
kimyoviy xossalariga bo`lgan ta‘siri quyidagicha sodir bo`ladi
: 
Birinchidan,  neft  tarkibidagi  parafini  qo`shilgan  suyultiruvchi  tarkibida  erishi 
natijasida,  ularning  umumiy  hajmi  tarkibidagi  konsentrasiyasi  va  tegishlicha 
miqdorda qovushqoqligi ham kamayadi. 
Ikkinchidan, suyultiruvchi sifatida kichik qovushqoqli neft ishlatilganda, uning 
tarkibidagi asfalt 
–
 smola ko`rinishidagi moddalar yuqori parafinli neftlar tarkibidagi 

---

201 
 
neft  kristallarini  o`sishiga  halaqit  beradi  (o`stirmaydi).  Natijada  aralashmaning 
qovushqoqligi va qotish harorati kamayadi. Ma‘lum bir yuqori parafinli neftlar tarkibi 
70% gacha suyultirilgan. 
Qovushqoqligi  yuqori  neft  va  neft  mahsulotlarini  benzin,  kerosin  va 
kondensatlar  bilan  suyultirish  amalda  ishlatilmaydi.  Buning  asosiy  sababi  neft  kon 
havzasidan toki mahsulot omborlari (yoki neftni qayta ishlash zavodi) gacha quvurlar 
qurish uchun katta mablag` talab etiladi.